Ibon Galarraga: "Ezin diogu egungo energiaren kontsumoaren hazkundeari eutsi"

Egun bereziak bizi ditu Ibon Galarraga Gallastegui ekonomialariak. Ingurumenaren Ekonomian aditua eta BC3 Klima Aldaketa Ikergai taldeko ikertzailea da, baita Metroeconomica enpresako zuzendaria ere. Egiptoko COP27 klima aldaketari buruzko biltzarrera begira eman ditu azken egunak. Goi bilera hasteko bezperan, baina, Galarraga bera izan da albiste. Stanfordeko Unibertsitateak urtero argitaratzen duen Ranking of the World Scientists zerrendan agertu da Galarraga, zientziaren munduan eragin handiena duten pertsonen rankingean. Etxean ere onarpena jaso du: Ekonomisten Euskal Elkargoak 2022ko Ekonomistak saria eman dio. Ilusio handiz hartu du Galarragak saria, bere amak, Mari Carmen Gallastegi Zulaica Ekonomia katedradunak ere saria jaso zuelako, 2015ean. Agenda gainezka duela, tarte bat atera du EnpresaBIDEArekin hitz egiteko.

Saria espero al zenuen?

Egia esateko, ez, orain arteko sarituen zerrenda ikusita, jende helduagoa izan delako. Horregatik oso sorpresa polita izan da. Ingurumen alorreko ekonomia saritzea ere oso positiboa iruditzen zait. Orain arte, ekonomian ezagunagoak diren beste eremu batzuk saritu dituzte, eta oraingoan ingurumenarena saritzea aitortza handia da.

Sarituen zerrendan ama ere baduzu…

Bai, 2015ean eman zioten. Amak aurretik jaso izanak ilusio oso berezia egiten dit. Ama, gainera, bere garaian ingurumena eta ekonomiaren arteko harremana jorratzen hasi zen, baliabideen kudeaketaren ikerketa. Alor hori hain berria zenez, nolabait baztertu egin zuen, eta ekonomiaren beste alor batzuetan murgildu zen gehiago. Baina horretan oinarritu zuen bere doktoretza, baliabide naturalen kudeaketan.

Ingurumena eta ekonomia, geroz eta lotuago daude?

Bai, harreman handia dago bien artean, azken batean ekonomia baliabideak kudeatzeko zientzia da eta horrek ingurumenarekin oso lotura argia du. Energia, baliabideak, klima… Horrekin guztiarekin lotutako politikak diseinatzeko behar ditugun gai askok lotura zuzena dute ekonomiarekin. 

Zure lan esperientzia ekonomia, ingurumena eta politika publikoen alorrean eman duzu. Aldaketa ematen ari dela uste al duzu?

Bai. Aldaketa oso motela izan da, baina eman da. Doktoretza ikastaroak kanpora egitera joan nintzen, eta han normalagoa zen baliabide naturalen ekonomian aritzea. Beti pentsatu izan dut gai garrantzitsua zela. Euskal Herrira bueltatu nintzenean arraro egiten zitzaidan gai honen inguruan zein atzeratuta geunden ikustea eta, batez ere, gai honek politika publikoak diseinatzeko orduan zuen garrantzia txikia. Hala ere, aurrera goaz, nahiz eta astiro izan, eta hori positiboa da. Orain eztabaidagai ditugun hainbat gauza duela 20 urte ere bagenekizkien. Hala ere, aurrera egiteak animatzen nau. Hogei urte beranduago bada ere, aurrera goaz eta gaiarekin sentsibilitate handiagoa dago.

COP27aren atarian izan genuen zure sariaren berri. Goi bilera horiek askotan jarraitu dituzu. Pariskoa mugarri izan al zen, loteslea zelako? 

Oso aktiboki jarraitu ditut goi bilera horiek, batez ere 2015etik aurrera. Jende askok kontrakoa pentsatu arren, nire ustez Pariskoa akordio ona izan zen. Garrantzitsua da ezberdintzea prozesua eta helburua. Prozesua oso motela da. Tamalez, beharrezkoa den gauza bat da, nazioarteko adostasunak lortu behar direlako eta bestela ezingo genukeelako aurrera egin. Akordio globalak behar-beharrezkoak dira, baina, zoritxarrez, oso astiro mugitzera behartzen gaitu. Parisko gailurra oso berezia izen zen. Aurretik planteatutako politika guztiak beste modu batean jorratu zituen, oso planteamendu onarekin. Helburuari dagokionez, ordea, oso urrun gaude. Tenperaturaren igoera 1,5 gradura mugatzea zen helburua, eta oso urrun gaude.

Zerk egiten du kale?

Nik arazoa argi ikusten dut. Herrialdeek ez dituzte betetzen hartzen dituzten konpromisoak, edo ez, behintzat, behar bezain bizkor. Edozein aitzaki hartzen dute erabakiak atzeratzeko. Askotan aitzaki ekonomikoak hartzen dituzte, kostu ekonomikoa oso altua dela argudiatuz. Hori egia bada ere, argi dago gero eta motelago joanda, kostua are handiagoa izango dela. Hortaz, arrazionalki ikusita, zenbat eta azkarrago egiteak kostuak murriztuko ditu. Egia esan, gero eta gehiago kostatzen zait baikortasunari eustea, baina uste dut baikorrak izatea garrantzitsua dela, bestela lanean jarraitzea oso zaila delako.

Eta zer balorazio egiten duzu asteburu honetan bukatu den COP 27 goi bileraz?

Sentsazio gazi-gozoa dut. Goi bileren artean urrats txiki asko ematea beharrezkoa da gero akordio historikoetara heltzeko. Parisera heltzeko aurreko goi bileretan urrats txiki asko eman ziren, ikusten ez zirenak, eta gerora horrek ahalbidetu zuen akordio nabarmenagoak hartzea. Aurrerapausoak beti dira ondo etorriak. Oraingoan aurrerapauso nabarmenena loss and damage alorrekoak izan dira, klima aldaketaren ondorio negatiboak pairatzen dituzten herrialdeen inguruan. Adostu dute klima aldaketaren inpakturik okerrena jasotzen duten herrialde txiroenei laguntzeko funtsa sortzea, konpentsazio gisa. Herrialde txirotuen aldarrikapen historikoa izan da, eta herrialde garatuek askotan uko egin diote, erantzukizuna haiena bada ere. 

Halere, adostu bai, baina zehaztasun handirik gabe egin dute: dirua nork, nola eta noiz jarriko duen argitu gabe. Baina normala izaten da halakoetan. Horrelako goi bileren aurrean espektatiba kontua dago. Lehen esan dudan bezala ezberdindu behar dira prozedurak eta helburuak. Helburuen ikuspegitik, oso urrun gabiltza 1,5 graduko helburutik, baina prozeduren aldetik, mantendu egin da 1,5eko konpromisoa. Momentu batean ematen zuen hori ere zela aterako. Nik faltan botatzen dut asmoen aldetik helburu zehatzagoak egotea, batez ere isurketen helburuei begira, baina egia da goi bilera hauek nazioarte mailan dugun prozedura bakarra direla, eta guztiz beharrezkoak direla. Oso astiro bada ere, aurrera jarraitzen dugu. Kontua da hamarkada honetarako ezarritako erronkak betetzeko oso atzeratuta gabiltzala eta, hein handi batean, nahiko etsigarria da gauzak zein motel doazen ikustea. Horrela izan da azken urteotan. Gailur batzuetan optimismo handiarekin ateratzen gara eta beste batzuetan, oraingoan, esaterako, kostatzen da baikortasunari eustea. Hala ere, badago nire ustez positiboa izan den kontu bat. Goi bilera honetan Brasil berriro ikusi dugu gogotsu klima aldaketari aurre egiteko. Hauteskundeetan eman den gobernu aldaketaren ondorioa izan da, eta ez dugu ahaztu behar Brasilek Amazonia guztia kudeatzen duela eta hori oso garrantzitsua da.

Aldaketa klimatikoaren erronkari aurre egiteko badira hainbat planteamendu ekonomiaren ikuspegitik. Finantzen munduari eragiten dioten arauak ere badaude. Finantzek irizpide klimatikoak aintzat hartzea, baliagarria al da?

Bai, guztiz. Hori gertatzen ari da. Klimaren finantzak bezala ezagutzen ari dira proposamen horiek: finantzaketa berdea, bonu berdea… ekimen asko daude eta ondo funtzionatzen ari dira. Horrez gain, gauza gehiago behar dira. Zergen alorrean ere neurriak hartu behar dira, fiskalitatea birpentsatu behar dugu, lurralde bakoitzak duen eskumen mailaren arabera. Nik hori faltan sumatzen dut: zergen erreforma berdearen auziari behingoz ekitea. Pentsa, Europan zerga erreforma berdearen lehen planteamenduak 1990ko hamarkadaren hasieratik datoz. Urte hauetan guztietan hausnarketa eta ikerketa asko egin dira. Frogatu izan da hori ez dela bakarrik ingurumenarentzat ona, ekonomia osoarentzat baizik. Lurpeko ekonomia gutxitzeko tresna ere izan daiteke…. Pena da Euskal Herrian honen inguruan neurririk ez hartzea, horrek eraldatzen duelako pertsona eta enpresen jokaera. Fiskalitateak gizarteak aurre egin beharreko erronka guztien esfortzuaren banaketaren isla beharko luke izan, egia esan.

"Faltan botatzen dut Euskal Herrian fiskalitate berdeari buruzko debateari ez heltzea"

Erregaien inguruko enpresek pisu handia dute zerga bilketan gurean. Bizkaian, esaterako, Petronor da bigarren ekarpengile nagusia. Administrazio publikoen diru-sarreren ikuspegitik, arazorik egon liteke?

Epe laburrera pentsatuta, agian bai, baina zerga erreforma patxadaz eta ondo planteatzen bada, sarrerak beste nonbaitetik lortu daitezke. Argi dago erregai fosilen munduak desagertzera joan behar duela. Klima helburuak lortzeko alde batera utzi behar ditugu. Sekulako inbertsioa egin behar da energia berriztagarrietan eta eraginkortasun energetikoan eta, nolabait, dirua beste nonbaitetik atera beharko dugu. Ez da egun batetik besterako aldaketa, eta horregatik pena ematen dit auziari oraindik ekin ez izanak, fiskalitatearen ikuspegitik hain gutxi egin izanak. Fiskalitatearen aldaketa egun batetik bestera egiteak, alternatibarik gabe, arriskua dakar, besteak beste gizarte zerbitzuak hornitzeko dirua hortik datorrelako. Aldaketa hauek guztiek arriskuak badituzte, baina baita aukerak ere. Mundu mailan dagoen tentazioa hori da, ezta? Status quo hori mantentzea eta erregai fosilak ez gutxitzea aldatzeko zaila delako. Horrek aldaketa moteltzen du, eta arriskutsua da. Baina badira adibide asko munduan zehar, non herrialdeak eta enpresak aldaketak burutzeko gauza izan diren.

Trantsizio energetikoak energia berriztagarrien aldeko hautua eskatzen duela argi dago, baina gizartea horretarako prest dago? Ingurune hurbilean instalazio fotovoltaikoak edo haize sorgailuak ezartzeko prest al dago gizartea? Euskal Herrian berriki horren inguruko eztabaida izan dugu hainbat herritan….

Gizarteak aldaketa egin beharko lukeela uste dut. Urte pila daramagu kontu horrekin. Gobernuan izan nintzenean halako eztabaidak gertutik bizi izan nituen. Argi dago halako proiektuek ingurumen-eragina badutela, baina egoera bere osotasunean aztertuta, zalantzarik ez dut hartu beharreko neurriak direla. Berandu gabiltza eta, nire ustez, oso beharrezkoa da sorgailuak eta bestelako energia berriztagarriak ezartzea. Horrek ez du esan nahi, ordea, inpaktu negatiboak ahalik eta gehien murriztu behar ez direnik. Horrez gain, bada beste kontu garrantzitsu bat: ez dut uste egun dugun energia-kontsumoaren hazkunde horri eutsi ahal diogunik. Energia berriztagarriak bai, baina baita eraginkortasun energetikoa eta energia aurreztea ere. Hori askotan politika publikoen ikuspegitik nahasten den kontu bat da. Badirudi energia eraginkortasuna eta aurreztea gauza bera direla, eta ez dira. Agian gauza batzuk egiteari utzi beharko diogu. Garraioaren inguruan ohiturak aldatu beharko ditugu, argi eta garbi. Ez da soilik ibilgailu elektrikoak erabiltzea, baizik eta mugikortasun ohiturak aldatzea, guztiz.

Europa buru-belarri dabil Next Generation programan, eta hor jasangarritasuna eta digitalizazioa hartzen dira hizpide. Bateragarriak al dira? Digitalizazioak eskatzen duen kontsumoa ikusita, jasangarria al da?

Espero dut baietz, digitalizazioa luzerako etorri delako. Politika publikoen ikuspegitik, esaterako, berdintsuak izan daitezke. Biak ondasun publikoak direlako: Informazio publikoa erabiltzeko eskubidea eta aire kalitatearen eskubidea babestea. Digitalizazioak aukera asko ematen digu jasangarritasuna kudeatzeko. Neronek, esaterako, azken urteotan bidaia kopurua %85ean murriztu dut. Erronkak badaude, baina baita arriskuak ere. Baina, azken batean, luzerako etorri den joera da eta jakin behar dugu ondo erabiltzen.

Taxonomia ere bada ikasi dugun beste berba bat. Energia nuklearra eta gasa energia berde bezala hartzea erabaki berri du Europak. Berdeak al dira?

Inondik inora, ez. Erabaki politikoa da, inongo babes teknikorik ez duena. Nuklearrak ez du CO² isurtzen, hori egia da, baina ez ditugu ahaztu behar zentralak eraikitzeko prozesua eta, batez ere, hondakinen arazoa. Segurtasunaren aldetik ere arriskuak oso altuak dira. Ezin dira, beraz, inondik inora, berdetzat hartu. Gasarekin ere beste horrenbeste gertatzen da. Horrek ez du esan nahi, ordea, trantsizio bidean eta laburrera, ez direnik erabili behar. Taxonomiaren ideia, berez, oso ona da, zein inbertsio diren berde eta zeintzuk ez, argi uzten duelako. Baina pena handia izan zen energia nuklearra eta gasa berdetzat hartzea. Erabat kontra nago. Badakit debatea berriro ere mahai gainean dagoela, baina ez dugu ahaztu behar ekonomikoki ere ez direla errentagarriak. Zentral nuklearrak eraikitzeko kostua eta, batez ere, hondakinen kudeaketak dakarrena ikusita, ez dira, inondik inora errentagarriak. Oso garestia da nuklearra. Azpiegituren kostua aintzat ez hartzea tranpak egitea da. Ingurumen ekonomiak egiten duen ekarpena, azken batean, hori da. Erabakiak hartu ahal izateko ahalmen guztiak, kontu horiek guztiak, aintzat hartzen ditu. Erabakien kostuak monetizatzen ditu eta horrek ahalbidetzen du adituak ez direnek informazio osoa izatea erabakiak hartzeko orduan. Azken batean dirua hizkuntza komuna da. Gobernuek aurrekontu bidez planteatzen dituzte erabakiak, eta halako erabakiak monetizatzeak laguntzen du erabaki guztiak konparagarriak izan daitezen.