Musika ekonomia doinuan. Euskal Kontzertu Ekonomikoa

Musikaz harago kontzertuak ere ekonomiara iritsi ziren bere garaian, eta gaur egun puri-purian dugun gai bat dela dirudi. Baina zer da Euskal Kontzertu Ekonomikoa? Musikaren paralelotasunarekin jarraituz, gurean emandako Rock Radical Vasco mugimendu berezi bezala sailkatu zen eta gaur egun Euskal Kontzertu Ekonomikoa ere egoera berezitzat sailkatu dute askok.

Ekonomia Ituna finantzaketa sistema propio bat da, Euskal Autonomia Erkidegoan finkatutako eskubide bat, bere zerga eta finantza autonomia kudeatzea ahalbidetzen diona. Sistema hori bakarra da Espainiar estatuan eta euskal erakundeei eskualdean sortutako zerga gehienak biltzeko eta kudeatzeko gaitasuna ematen die, euskal gizartearen behar eta balioetara egokitutako kudeaketa ahalbidetuz.

Estatuaren transferentzien mende egon beharrean, EAEk urtero egiten dio ekarpena Espainiako Estatuari, honek eskualdean ematen dituen zerbitzuen kontzeptupean. Ordainketa hau euskal kupoa izenez ezagutzen da. Eredu hori, juridikoki babestua, EAEren ezaugarri den autogobernu eta erantzukizun kulturalaren isla da.

Kupoa Euskal Autonomia Erkidegoak Espainiako Estatuari urtero egiten dion ekarpena da, gobernu zentralak euskal lurraldean ematen dituen zerbitzuen kostua estaltzeko. Kalkulu hori konplexua da, eta estatuko zerbitzuen bidezko kostua islatzea du helburu, betiere zerga-erantzukidetasunaren printzipioari eutsiz, EAEren autonomia oztopatu gabe. Prozesua urrats hauetan bana daiteke:

1. urratsa: Estatuko Zerbitzuen definizioa EAEn

Lehen urratsa da identifikatzea zein zerbitzu diren Espainiako Estatuaren eskumena, eta ez Eusko Jaurlaritzarena. Zerbitzu horietan sartzen dira:

• Defentsa
• Atzerri-politika
• Interes orokorreko azpiegiturak (aireportuak, portu nazionalak, etab.)
• Justizia administrazioa
• Gizarte-segurantzako eta pentsioetako programa nazional batzuk

2. urratsa: Estatuko zerbitzuen kostu osoaren kalkulua

Behin zerbitzuak definituta, zerbitzu horien kostu osoa kalkulatzen da Espainiako lurralde osoan. Kostu hori estatuak zerbitzu horiek herrialde osoan eskaintzeko egiten duen gastuari dagokio, erkidego bakoitzaren ekarpenak kontuan hartu gabe.

3. urratsa: Egozpen-indizea aplikatzea

EAEri dagokion zatia esleitzeko, egozpen-indizea aplikatzen da. Indize horrek erkidegoari dagokion ehunekoa adierazten du, Espainiako ekonomia osoaren aldean. Batez ere, EAEko BPG erlatiboaren arabera kalkulatzen da, Espainiako BPG osoaren aldean, eta gaur egun %6,24 ingurukoa da. Ehuneko hori funtsezkoa da, lurraldeko ekonomiak Espainiako ekonomiaren barruan duen proportzioa islatzen baitu.

Adibidez, estatuko zerbitzuen kostu osoa 100.000 milioi eurokoa balitz, Euskal Autonomia Erkidegoak kopuru horren %6,24 ordainduko luke, hau da, 6.240 milioi euro.

4. urratsa: Kenkarien aplikazioa

Kupoaren kalkuluari aplikatzen zaizkion kenkari espezifikoak daude, batez ere estatuak zuzenean erkidegoan bildutako zergekin zerikusia dutenak eta dagoeneko estatuko aurrekontuari laguntzen diotenak. Kenkarietan hauek sartzen dira:

• Zerga bereziak: Estatuak EAEn biltzen dituen zerga batzuk, hala nola alkoholaren, tabakoaren eta produktu energetikoen gaineko zerga, guztizkotik deskontatu egiten dira.
• Azpiegitura-kostuak: Estatuak EAEn interes nazionala duen azpiegitura espezifikoan inbertitzen badu, kenkari bat ere aplikatzen da.

Kenkari horiek ziurtatzen dute Euskal Autonomia Erkidegoak ez duela bi aldiz ordainduko kontzeptu berarengatik.

5. urratsa: Hirurteko doikuntzak eta bost urteko berrikuspena

Kupoa ez da kopuru finko bat, hiru urtean behin doitzen da, zerbitzuetan edo horien kostu orokorrean aldaketak islatzeko. Gainera, bost urtean behin, emandako zerbitzuen eta egozpen-indizearen berrikuspen sakona egiten da, honela kalkulua adierazgarria eta bidezkoa izaten jarraitzen duela ziurtatzen da.

Doikuntza horri esker, kupoa unean uneko errealitate ekonomiko eta sozialera egokitu daiteke, denboran duen ekitateari eutsiz.

6. urratsa: Onartzea eta berrestea

Kupoaren azken kalkulua Madrilgo gobernuaren eta Eusko Jaurlaritzaren arteko akordioen bidez berresten da, bi aldeak kalkulatu den kopuruan eta aplikatutako kenkarietan ados daudela ziurtatuta. Negoziazio eta onarpen prozesu horri esker, sistemak bere zilegitasunari eusten dio, erkidegoaren ekarpenak behar bezala justifikatuta eta egiaztatuta daudela erakutsiz.

Beste autonomia erkidego batzuetan ez bezala, Euskal Autonomia Erkidegoak badu finantza autonomia bat, tokiko baliabideen erabilera arduratsua bermatzen duena eta garapen ekonomiko iraunkorra sustatzen duena. Erregimen arruntean autonomia erkidegoak Espainiako Estatuaren transferentzien menpe dauden bitartean, EAEk bere lurraldean sortutako diru-sarrerak zertan eta nola inbertitu erabakitzeko ahalmena du. Eredu horrek aukera ematen du tokiko ekonomian gertatzen diren aldaketei azkar eta berariaz erantzuteko. Honela herritarren behar errealekiko gertu dagoen eta sentikorragoa den administrazio bat bermatzen du.

Egungo eztabaidak eta Kontzertuaren pertzepzioa EAEn

Autogobernu tresna bezala ikusten da. Euskal gizartearentzat, Kontzertua ez da soilik akordio fiskal bat; autogobernuaren eta lurraldeko historia eta kulturarekiko errespetuaren adierazpen argienetako bat da. Kontzertuaren bidez, EAEk autonomia bat du eta honek aukera ematen dio bere helburu ekonomikoak kudeatzeko, Espainiako Estatuko gainerako erkidegoekin erantzunkidetasuna duen esparru batean. Autogestio gaitasun hori erantzukizunaren eta elkartasunaren euskal balioen isla da, EAEk estatuaren aberastasunari ekarpena egiteko aukera ematen baitu, bere funtsa eta autonomia galdu gabe.

Eredu horrek kritikak eragin ditu Espainiako beste eskualde batzuetatik, Itunak EAEri abantaila fiskalak ematen dizkiola argudiatuta. Hala ere, euskal herritarrentzat, sistema zentralizatu baten menpe egon beharrean, euren lurrean sortutako baliabideak euren bizi kalitatea hobetzeko berrinbertitzeko aukera ematen duen tresna da. EAEk kupoaren bidez egiten duen ekarpenak bere erantzukizun nazionalak betetzen dituela bermatzen du, egokitzeko eta aurrera egiteko beharrezkoa den autonomia mantentzen duen bitartean. Azken batean, euskal nortasuna eta Espainiako Estatuaren barruko konpromisoak orekatzen dituen formula da.

Euskal nortasuna eta Espainiako Estatuaren barruko konpromisoak orekatzen dituen formula da

EAErentzat tresna eraginkorra dela erakutsi du Itunak, bere baliabideak modu arduratsu eta iraunkorrean kudeatzeko aukera emanez. Kanpotik kritikak jaso arren, kontzertuaren defentsak sendoa izaten jarraitzen du erkidego barruan, egonkortasunaren eta aurrerapen ekonomikoaren zutabe gisa ikusten baita bertan. Etorkizunera begira, gakoa autonomia horri eustea izango da, testuinguru ekonomiko eta sozialaren aldaketak bistatik galdu gabe, eredua etorkizuneko belaunaldientzat garrantzitsua eta eraginkorra izaten jarraituko duela argi baitago.

Kupoaren kalkulu berrienak, 2022-2026 bosturtekorako adostutakoak, EAEk Espainiako Estatuari urtero 1.472 milioi euroko oinarrizko ekarpena egitea ezartzen du. Akordio hori 2022ko azaroan lortu zen, eta %6,24ko egozpen-indizeari eusten dio. Indize hori erkidegoaren zati proportzionala da, lurraldean ematen diren zerbitzu nazionalen kostuari dagokionez (defentsa eta kanpo-politika gisa). %6,24ko tasa hori konstantea izan da kupoaren azken akordioetan, tokiko ekonomiaren proportzioa islatuz BPG nazional osoaren gainean.