Pello Aspuru: "Berriztagarriak asko merkatu dira azken 20 urteetan, inork pentsa baino gehiago"

Trantsizio energetikoaren oztopoak izan ditu aztergai Pello Aspuru Lopez de Munainek bere doktoretza tesian, CEMFI Espainiako Bankuak ekonomiari loturiko ikerketa sustatzeko sorturiko fundazioan. Uztailean egin zuen defentsa bilbotarrak, eta gai berean sakontzeko asmoa du hemendik aurrera. Horretarako urtebeteko doktoretza ostekoa egingo du New Yorkeko Unibertsitatean. AEBko hauteskundeetan balantzak zein aldera egingo zain, emaitzek bere lanean ere eragin dezakete.

Epe luzeko irakasle eta ikertzaile plaza Vienako Unibertsitatean lortu duzu, baina horren aurretik urtebete egingo duzu New Yorkeko Unibertsitatean, doktoretza ostekoa egiteko.

Zehazki, think tank baten arituko naiz, eta horren lana da azterketak egin eta hobekuntzak proposatzea gobernu federalak martxan jarri nahi dituen ekimenei buruz, energia eta ingurumenari dagokionez.

Momentu honetan, politika publikoen garapena maila federalean guztiz etenda dago AEBn hauteskundeak direla eta.

Batak edo besteak irabazita, lana guztiz desberdina izango da?

Donald Trumpek irabazten badu, litekeena da erregai fosilen alde egitea. Eta gure lana izango da proposatzen dituen neurriak moteldu edo nolabait ere lausotzea.

Kamala Harrisek irabaztekotan, aurkakoa: Bidenek azken legealdian hartu dituen neurriei beste bultzada bat ematea.

Bestela esanda, Trump irabazle den munduan, gure helburu nagusia litzateke Bidenek energia berriztagarriak bultzatzeko martxan jarri dituen dirulaguntza guztiak atzera ez botatzea, Inflation Reduction Act famatua bere baitan mantendu dadin.

Kamala Harrisek irabaziko balu, energia berriztagarriei beste bultzada bat ematea litzateke think tankaren helburua. Eta kongresua eta senatua nork kontrolatu, etorriko den mundua oso desberdina izan liteke.

Zure tesian aztertu dituzu trantsizio energetikoa oztopatzen edo geldotzen ari diren indarrak, eta AEBn kasua hartu duzu. Nola lurreratu duzu?

Ikertzen ibili naiz zer dela eta egun Estatu Batuetan ikatz elektrizitate plantak ez dituzten ixten. Estatu Batuetan ikatza energia baliabide kutsakorrena izateaz gain, oso garestia ere bada. Alternatiba askoz ere merkeagoak izanik, ikatza da oraindik ere elektrizitate iturri nagusia. Nire tesiak ulertu nahi zuen hori zergatik den hala.

"Estatu Batuetan ikatza energia baliabide kutsakorrena izateaz gain, oso garestia ere bada. Alternatiba askoz ere merkeagoak izanik, ikatza da oraindik ere elektrizitate iturri nagusia"

Zeintzuk dira ondorioak?

Datuetan oinarrituta aurkitzen dudana da ikatz plantak ez direla ixten bereziki ikatz meategiak dituzten estatuetan. Hori zergatik? Bertako politikariek eta erregulatzaileek beldur handia diotelako energia trantsizioari, batez ere meategien inguruan dauden negozio eta lanpostuen galera ekar dezakeelako. Sindikatuek eta langileek ere kontra egiten dute. Ikus daiteke, halaber, nahiz eta beraien ikuspuntutik zentzua izan, maila globalean guztion kalterako dela: ikatza da elektrizitatea sortzeko dugun modu kutsakorrena.

Politika federalaz harago, beraz, AEBko estatuek ere indar nabaria izan dezakete trantsizio energetikoan?

Kanpotik ikusita badirudi AEBko presidenteak botere asko duela, baina energiaren kontuetan ez du hainbeste.

Bidenek Inflation Reduction Act martxan jartzeko beharrezko izan zuen Kongresua eta Senatua bere alde jartzea. Senatuan, adibidez, legea aurrera ateratzeko beharrezkoa zen senatari baten babesa, Joe Manchin Mendebaldeko Virginiako estatuko senatarirena, alderdi demokratakoa. Estatu hori berez ikatz estatua da; bertako langileen %10 inguruk ikatzaren sektorean egiten du lan. Eta bera eta bere familia ikatz meategien jabe dira.

Azkenean lortu zuten, noski, beraien aldeko kontu batzuk aldatuta legea aurrera ateratzea, baina horrekin ikus daiteke senatuaren eta kongresuaren garrantzia nolabait presidentearen adinakoa izan daitekeela berriztagarrien aldeko neurri horiek martxan jartzearen inguruan. Eta horrez gain, estatu bakoitzak badauka bere politika energetikoa garatzeko hainbat eta hainbat baliabide.

Ekonomiaz haragoko arrazoiak daude, orduan, tarteko?

Hala da. Ikatza dago pertsonen babesa dela eta, eta ez hainbeste arrazoi ekonomiko edo efizientziazkoak direla eta. Hori etorkizunera begira garrantzitsua da, baina ez soilik AEBn. Hitz egiten ari garen bitartean ikatz plantak eraikitzen ari gara batez ere Indian eta Txinan. Aldaketa klimatikoaren ondorio larrienak murriztu gura baditugu, ikatz planta horiek 20 urteren buruan ixten saiatu beharko gara bai ala bai. Eta horiek ixterakoan Txinan eta Indian aurkituko ditugu orain AEBn topatzen ari garen oztopo berdinak.

"Aldaketa klimatikoaren ondorio larrienak murriztu gura baditugu, ikatz planta horiek 20 urteren buruan ixten saiatu beharko gara bai ala bai. Eta horiek ixterakoan Txinan eta Indian aurkituko ditugu orain AEBn topatzen ari garen oztopo berdinak"

Plantak ez ixtearen arrazoi nagusia politikoa bada eta ez ekonomikoa edo efizientzia, zergatik eraiki plantak Txinan edo Indian?

Txinan eta Indian hain da hazkunde ekonomikoa handia energia iturri oro asko eraikitzen ari direla. Txinak iaz errekorra izan zuen energia berriztagarrien eraikuntzan eta, aldi berean, ikatz planta berrien eraikuntzan ere. Liderrak dira bietan. Badago, nire ustez, arrazoi ekonomikoa: euren herrialdean bertan ekoitzi nahi dute euren garapenerako behar duten energia guztia. Adibidez, ez dituzte gas naturaleko plantak eraikitzen, ondoren gas hori atzerritik ekarri beharko luketelako. Ikatza, ordea, bertan dute, hartu dezakete eta energia sortzeko erre.

Zergatik jo zenuen AEBra trantsizio energetikoaren oztopoen gaiari heltzeko?

Nik argi nuen ingurumenari loturiko gai bat jorratu nahi nuela, eta ikerketa enpirikoa egin nahi nuela, alegia, ez teoria baizik, eta datu errealetan oinarritutako ikerketa. Eta hori buruan izanda ingurumenarekin loturiko arazoak aztertuz konturatu nintzen ikatza oso-oso gai garrantzitsua zela: gaur egun, nahiz eta geroz eta energia berriztagarri gehiago izan mundu mailan, energia sortzeko lehen iturria ikatza da oraindik ere. Gaiari ikuspuntu enpirikoa emateko Estatu Batuetara jo nuen bertan datuak oso eskuragarri daudelako, etxetik deskargatu daitezkeelako doan eta erraz.

Nola eragiten du Europan AEBk egiten duen ikatzaren aldeko apustu horrek?

Europak oso bide desberdina hartu du energia ekoizpenari dagokionez: Europan, ikatz edo gasa erretzen duenak elektrizitatea sortzeko, isuritako CO²agatik ordaindu egiten du. Labur esanda, kutsatzen duenak, ordaindu egin behar du. Horrekin lortzen dugu ikatz-zentralak berriztagarriak baino garestiagoak bihurtzea, eta horrela ixten joan dira. Horrela gertatu da batez ere Europako hegoaldean: Iberiar Penintsulan apenas ez dira ikatz plantak geratzen; Italian, Grezian... ez daude.

Ukrainako gerra, hala ere, dena aldarazi du.

"Europan kutsatzen duenak, kutsatzeagatik ordaindu egin behar duela. Eta tamalez ez dela hala Estatu Batuetan, Txinan hasi dira gutxinaka, baina oso-oso geldo"

Ikatz zentralak ireki dira berriro?

Nolabait Europako eta batez ere Alemaniako energia politikaren oinarriak ziren lehenik eta behin nuklearrak ahalik eta azkarren itxi, ondoren ikatz zentralak, eta energia berriztagarriak hazi ahala gas naturala erabili nolabait trantsizioa ziurtatzeko. Gas natural hori Errusiatik ekartzeko asmoa genuen, eta hala ibili izan gara hainbat urtez, baina nolabait Ukrainako gerrak plan hori zapuztu egin du. Eta hori dela eta hasi gara berriz ere eta korrika ixtear zeuden ikatz zentralak martxan jartzen. Horregatik ikusi dugu azkeneko bizpahiru urteetan ikatzaren hazkunde nabaria berriro ere Europako ekialdean kontzentratuta.

Tendentziak luzerako jo dezakeela uste duzu?

Nik uste dut ez dela asko aldatuko. Baina tendentzia horien gako nagusia da Europan kutsatzen duenak, kutsatzeagatik ordaindu egin behar duela. Eta tamalez ez dela hala Estatu Batuetan, Txinan hasi dira gutxinaka, baina oso-oso geldo. Txinatarrek ere nolabaiteko arrazoia badute: AEB herrialde garatua izanda kutsatzaileek ez badute ordaintzen, zergatik inposatu behar die Asiako erraldoiak ordaintzeko beharra?

Energia trantsiziorako pausoa ematerako garaian hiru alderdi jotzen dituzu gakotzat: elektrizitate ekoizpena eraldatu, elektrifikazioa sustatu eta azkenik elektrifikatu ezin diren sektoreei irtenbideak aurkitu. Nola ulertzen duzu bakoitza?

Helburua da 2040-2050 urterako —Europak 2040 ezarri du, Euskal Legeak 2050, AEBk 2050— urte horietarako, CO²rik ez isurtzea atmosferara.

Net Zero famatua, ezta?

Hori da. Lehenik eta behin, emisioak ahalik eta modu errazenean murriztea ahalbidetzen duen alorra da elektrizitatea. Energia berriztagarriak asko-asko merkatu dira azken 20 urteetan, inork pentsa zitekeena baino askoz gehiago; hori da nire ustetan mende honetako berririk onena. Eta gaur energia berriztagarriak ikatza edo gas naturala baino merkeagoak dira munduko hainbat lekutan. Horrek nolabait lagundu egingo digu elektrizitate sektorea berriztagarri bihurtzen. Aurrerapauso itzela izango da.

Hala ere, hori pauso bat besterik ez da. Kontsumitzen dugun energiaren erdia besterik ez da elektrizitatea. Zein da beste erdia? Autoak, batez ere, une honetan. Eta autoekin loturik dauden emisioak nola murriztu, zailagoa egingo zaigu. Alde batetik, auto elektrikoak askoz garestiagoak direlako, eta, bestetik, auto elektrikoei loturik ere badirelako arazoak. Orduan, gakoa da auto gutxiago erabiltzea eta trena gehiago, eta autoa erabili beste erremediorik ez dugunean auto elektrikoen alde egitea.

Zein irtenbide aurkitzen diegu, azkenik, elektrifikatu ezin diren beste sektoreei?

Horietan erregai berriztagarrietara jo beharko dugu bai ala bai. Altzairugintza da horren adibide, altzairuaren ekoizpenean lortu behar diren tenperaturak elektrizitatearekin lortzeko gai garenak baino altuagoak izan behar baitira. Hori dela eta beharrezkoak ditugu erregaiak, baita hegazkinen kasuan ere.

Hidrogenoa izan daiteke soluzio bat, energia kontzentratu eta biltzeko modu bat eskaintzen baitu.. Eta beste aukera dira erregai sintetikoak. Bi kontu horiek oraindik oso esperimentalak dira. Hidrogenoa oso garestia da eta erregai sintetikoak laborategian egin daitezke, baina laborategi batetik ekoiztera eta merke ekoiztera bide itzela egiteko dago oraindik. Ez da makala aurrean duguna.. Nire ustez, oraindik, arazo nagusia da kutsatzen dutenek ez dutela ordaintzen. Mundu mailan isurtzen den CO²aren bi heren doan isurtzen da.

Ordainketak ezin du eraman, ordea, nahi beste kutsatzera?

Ordainketa hori, prezio hori, murritza bada, ordaindu eta aurrera, noski. Ekonomialariok egiten dugun kalkulua da kutsadurak mundu mailan sortzen duen mina konpentsatzeko CO² tona bakoitzeko 100 dolar ordaindu beharko genituzkeela. Hori asko-asko da. Eta adibidea, berriro ere, Europan dugu. Ikatz zentralak dirutza hori ordaintzera bultzatu genituenean, praktikan itxi egin behar izan zuten. Ez zuten beste alternatibarik izan.

Desazkundeari loturik, XX mendean hazkunde ekonomikoa eta kutsadura estu lotuta zeuden. Hazkunde gehiago, energia behar handiagoa. Energia ekoizpena erregai fosilekin egiten zenez, karbono isurketek gora egiten zuten. Aipatu dugun guztiagatik, hori inbertitzen ari al da?

Badirudi inbertitzen ari dela, bai. Mendebaldeko ikuspegitik irakurketa eginez, 1990eko hamarkadara heldu arte, lotura oso estua zen. Baina lotura hori apurtzen ari da. Batetik, egun hazkunde gehiagok ez dakar zertan energia erabilera gehiago, askoz eraginkorragoak bihurtu garelako energiaren erabileran. Bonbillak dira horren adibide: etxean egun ditugunak duela 20 urtekoak baino askoz ere energia gutxiago kontsumitzen dute, eta ez dugu etxean dugun bonbilla kopurua bikoiztu behar izan.

Eta bestetik, energia horren iturriak ere aldatzen ari dira. Duela 20-30 urte ikatza zen jaun eta jabe Europan, eta une honetan berriztagarriak dira. Erresuma Batuan gaur BPGa duela 30 urte baino %40 handiagoa da, eta CO2 isurketak %40 gutxiago. Hori nahikoa al da? Ez da, ez. Baina datuek diote badagoela nolabait bide bat ekonomia hazten jarraitzeko kutsadura murrizten dugun bitartean. Horrek ez du esan nahi sektore jakin batzuetan desazkundea sustatu behar ez dugunik, eta desazkunde oso handia gainera.

"Datuek diote badagoela nolabait bide bat ekonomia hazten jarraitzeko kutsadura murrizten dugun bitartean. Horrek ez du esan nahi sektore jakin batzuetan desazkundea sustatu behar ez dugunik, eta desazkunde oso handia gainera"

Desazkundearen ikuspegi hori, diozun bezala, Mendebaldeko historiari loturik dago. Txina hezkundean eta energetikoki ere hazten ari dela hitz egin dugu. Zer harreman dago bi aldagaien artean Txinaren kasuan?

Txinako hazkunde ekonomikoak ez du Mendebaldean daukagunarekin zerikusirik. Gurean, hazkundeaz ari garenean gure BPGaren gaineko %2 edo %3ko hazkundeaz ari gara gehienez. Txinan %9 eta %11 bitartekoaz ari gara. Eta hazkunde horrek badu oso oinarri industrial sendoa, eta horri eusteko erregai fosiletara jotzen ari dira oso modu nabarian.

Oso zaila da, hala ere, Mendebaldetik Txinara jotzea eta erregai fosilak ez erabiltzeko eskatzea. Guk gure garapen maila erregai fosilen bitartez lortu genuen. Ni Bilbokoa naiz. Bilbok ikatzean du bere izaeraren oinarri guztia, eta hala Europako hainbat eta hainbat tokik. Mendebaldetik egin dezakeguna gutxi izanda ere, nik uste dut badaukagula nolabait eredugarri izateko aukera. Net Zero famatua lortzeko bide horretan, guk are eta pauso nabarmenagoak eman, orduan eta erreferente indartsuagoa bihurtuko gara garapena bultzatzen ari diren herrialdeentzat.

Zure ikerketa, hemendik aurrera, ildo beretik jarraitzeko asmoa duzu?

Bai, energia trantsizioak eta oztopoak

Nazioartekoaz hitz egin dugu, baina etor gaitezen geurera, Euskal Herrira. “Nahiago dut haize errotaz jositako herri bat, uholde eta suteez jositakoa baino”. Esaldi horrek laburbiltzen du zure ikuspegia?

Bai. Azken hamarkadetako energia politika nahiko harrigarria izan da hemen. Hamabost urte izan gara haize-errota bat eraiki barik, eta aldi berean gas naturala inportatzen atzerritik bertan erre eta energia ekoizteko. Bitartean gure ingurukoak (Espainia, Frantzia, Portugal...) energia berriztagarrietan ekiten aritu dira.

"[Trantsizio Energetikoaren Legearen] norabidea beharrezkoa eta zuzena da. Baina berriro ere: ez dezagun ahaztu 15 urtez bide horretan ez dugula pauso bakar bat ere eman"

Trantsizio Energetikoaren Legea aurrerapausoa iruditzen zaizu?

Bidea da. Badirudi horri esker berriro ekingo diogula energia berriztagarriak martxan jartzeari. Norabidea beharrezkoa eta zuzena da. Baina berriro ere: ez dezagun ahaztu 15 urtez bide horretan ez dugula pauso bakar bat ere eman. Bestalde, proiektu berri bat proposatzen den bakoitzean tentsio berri bat sortzen da berriztagarriekin paisaia eta berriztagarrien arteko garapenarekin. Horretaz oso kontziente naiz.

Eta not in my backyard —ez nire etxartean— mugimenduekin.

Inork ez dugu gustuko gure inguruko paisaian haize-errotak ikustea edo izatea. Hala ere, kontziente izan behar gara alternatiba erregai fosilak direla, eta alternatiba horretan izan garela 15 urte. Koherente izan gura badugu, baita Txina eta Indiarekiko ere, eta eredu izan nahi badugu garapenaren bidean ari diren herrialdeekiko, gurean energia berriztagarriak ezarri beharko ditugu.

Ulertzen dut paisaiaren garrantzia, baina nire ustetan Euskal Herria ez da museo bat. Herri bat da. Herriak biziak dira. Aldatzen doaz. Aldaketa horren baitan orain dugu aukera kontsumitzen dugun energia modu garbian, merkean eta bertan ekoizteko. Eta hiru horiek lortzearen kostua bada mendi malda batzuetan eta itsasoan haize-errotak jartzea, nik uste dut nahiko prezio merkea dela.

Nola ikusten dituzu erregai fosilen ekoizleak?

Erregai fosilen ekoizleak oso noraezean ikusten ditut. Oso interesgarria da egun irakurtzea duela 10 edo 20 urte egiten ziren txostenak. Txosten horietan esaten zen energia berriztagarriak oso politak zirela, baina oso garestiak, eta 2024. urterako garesti izaten jarraituko zutela eta jendea ez zela gai izango teilatuan eguzki-plakak jartzeko.

Berriztagarriak inork uste baino askoz gehiago merkatu dira. Eta nolabait erregai fosilen ekoizleak eta horren inguruan dauden industria guztiak —autoak, autoen osagaiak...— nahiko noraezean dira uste zutelako energia berriztagarrien irismena askoz gehiago luzatuko zela.

"Inork ez dugu gustuko gure inguruko paisaian haize-errotak ikustea edo izatea. Hala ere, kontziente izan behar gara alternatiba erregai fosilak direla"

Tesia eta zure lana ingelesez egin duzu, eta testuinguru global baten, ingelesa globalizazioaren hizkuntza dela nabarmendu ohi duzu.

Historian zehar euskaldunok euskara izan dugu ama hizkuntza moduan, eta gaztelera kanpora jotzeko hizkuntza moduan, munduarekin harremanetan izateko hizkuntza. Hori aldatu egin da eta aldatzen jarraituko du. Eta adibidea ni neu naiz. Doktoretza Madrilen garatu dut, baina dena izan da ingelesez. Eta mundu mailan gertatzen diren aurrerapenak ingelesez gertatzen dira. Ez dira, ez euskaraz, ez gazteleraz gertatzen. Eta ez dira gertatuko. Berdin zait zientzia arloaz, enpresa arloaz... aritzen garen.

Horregatik uste dut badugula mentalitate aldaketa egiteko beharra. Euskara geurea da eta geure izaten jarraitu behar du. Baina ulertu behar dugu kanpora ateratzeko bidelaguna gaztelera baino, ingelesa izango dela. Gaztelera jakitea, noski, itzela da, frantsesa jakitea bezala. Geroz eta hizkuntza gehiago jakin, are eta hobeto. Baina ez dezagun ahaztu mundu mailako garapenetan parte hartu nahi badugu, ingelesaren bidez izango dela.

Ingelesa, ordea, ez da geure ama hizkuntza. Horrek ez gaitu, edozein kasutan, desabantaila baten jartzen hizkuntza hori ama hizkuntza bezala dutenekiko?

Hori noski. Beti gertatuko zaigu. Lortu zuten euren ama hizkuntza mundu mailako bihurtzea, eta pribilegio hori, gusta ala ez, beti izango dute. Ideala guztiok esperantoan hitz egitea izango litzateke. Baina hori geure esku ez dagoenez, nire mezua da hobe dela ingeles apur bat jakitea, ingelesa ez jakitea baino. Eta hobe dela ingeles asko jakitea, apur bat baino.

Hori horrela bada, zein toki geratzen zaie gainontzeko hizkuntzei, euskara kasu, arlo ekonomikoari dagokionez?

Geu orain euskaraz ari gara ekonomiaz hitz egiten. Gizartean ekonomiaz euskaraz egiteko beharra eta eskaria dagoela erakusten du horrek. Nik uste dut euskara —edo norberaren ama hizkuntza— izango dela egunerokotasunean erabiltzen dena. Euskal ekonomia fakultateetan euskaraz entzuten jarraitu gura nuke. Baina egia da paperrak edo ikerketak argitaratutakoan edo hamaika lekutako ikerlariak bildutako kongresu bat egiterakoan ingelesera salto egingo dugula. Eta behin kongresua igarota itzuliko garela geure ama hizkuntzara egunerokotasunean kafea hartzeko, edo ikasleekin hitz egiteko... Hori da nik ikusten dudana Italiara edo Frantziara bazoaz.

Gure erronka da ingeles maila ona izatea munduarekin hitz egiteko gai izateko. Eta bertakoekin hitz egiterakoan, gaztelerara jo baino, euskarara jotzea.