Merkatua da, ergela!

Rodrigo Rato Figaredo jaunak zera bota zuen Espainiar parlamentuan 2018 urtean: “Eso es el mercado, amigo!”. Une hartan, finantza-sektorearen erreskatearen aurrean zuen erantzukizunari buruz galdetzen ziotenei esaten zien gehien galdu zutenak kutxa eta bankuetako akziodunak zirela. Laburbilduz, kaltetuenak finantza-sektorean arriskatu zirenak zirela. Urte batzuk geroago, badakigu hori ez dela horrela, erreskatea guztion artean ordaindu dugulako, akziodun izan ala ez. Rato jaunak azken finean, ergelak garela esaten zigun, inondik ere lagunak.

Hala ere, eta aitortza zaila izan arren, ados nago kartzelan sartu aurretik idatzitako azken iritzi-artikuluetako batekin, Kapitalismo zigortzailea izenburupean. Errusiak Ukraina inbaditzeko saiakera kriminalak momentuz porrot egin ondoren, bere grazia duen artikulua da, nolabait esanda. Artikuluaren xehetasunean sartu gabe, transmititzen duen ideia sinplea da: kapitalismoak eta globalizazioak arma (ekonomiko) suntsitzaileak eman dizkie iparramerikarrei, haiek bakarrik kudeatzeko gai direnak, berehalako ondorioekin. Iparramerikarrak bakarrik? 2022an argi daukagu Txinak ere badituela arma ekonomiko horiek.

AEBek eta Txinak Europaren aurka (eta, berez, gure aurka) erabiltzen duen arma ekonomiko eraginkorrenetako bat erregulazioa da, eta horren gainean, erregulazioaren gaineko sinesmenak eta gezurrak. Asko berotzen naiz ustez Europakoak diren baina bi potentzia handien menpekoak diren enpresek zenbait sinesmen faltsu zabaltzen dituztenean, bereziki AEBko agenda jarraitzen dutenean. Horren arabera, zabaltzen dute Europak arautzeko baino ez duela balio, AEB eta Txina laissez faire delakoaren paradisua balira bezala. Merkatu digitalen kasuan sinesmen hori guztiz faltsua da, eta zuzenketak behar ditugu gure ondorengoen ekonomia digitala bermatu nahi badugu.

Txina merkatu digitaletako erregulazioaren paradisua da. Ultraerregulazioaren ohiko adibidea da suebaki handiarena edo Fánghuǒ Chángchéng. Mega-tresna hori Internet maila nazionalean arautzeko lege-ekintzen eta teknologien konbinazio erraldoia eta eraginkorra da. Horren barruan sartzen dira atzerriko informazio-iturrietarako sarbidea mugatzea, atzerriko Interneteko tresnak eta aplikazio mugikorrak blokeatzea eta atzerriko enpresei arau nazionalei egokitzeko eskatzea. 2013az geroztik, Txinako Ziberespazioaren Administrazioak (CAC) teknikoki kudeatzen du suebakia, eta Txinako Alderdi Komunistaren doktrina eta politika zehaztapen teknikoetara itzultzeaz arduratzen den erakundea da. Anaia handiaren distopia, alde batetik, eta ekonomikoki enpresa atzerritarrak kontrolatzeko merkatu tresna, bestetik.

AEB merkatu digitalen erregulazioan ez da atzean gelditu, ez. Horren adibide dugu Clarifying Lawful Overseas Use of Data Act edo CLOUD Act legea. Erregulazio horren helburu estrategikoa da merkatua kontrolatzea, alde bateko enpresak (AEBkoak) gure merkatu digitalean garatu dituzten abantaila asimetrikoak bermatuz. AEBek argi dauka posizio menderatzailea mantendu nahi duela bestearekiko, eta beste hori Europa da. Erregulazioa hor dago 2018az geroztik (Mr Trump), eta ia inork ez du protestarik egin horregatik. Europako herritarrek eta enpresek beren pribatutasuna Estatu Batuen interferentzietatik babesteko modurik onena Europar Batasunean kokatuta dauden eta Europako enpresetakoak diren hornitzaileen hodeietan lan egitea da. Kontuan hartu behar da Europar Batasunean lan egiten duten Estatu Batuetako hodeiko zerbitzu-hornitzaileak, nahiz eta beren datu-zentroak Europan izan eta Europako legeak bete, Cloud Acten aginduen mende daudela. Beraz, baliteke Europako erabiltzaile eta enpresen datuak jakinarazi behar izatea, Estatu Batuetako agintariek eskatuz gero. Berriki AEBek eta Europak beste Privacy Shield bat adostu dute, iraganean bi aldiz egin den itun politiko bat. Aurrekoetan legez ikusi behar Europako Justiziak baliogabetuko duen edo ez. AEBeko enpresek Europako herritarren datu pertsonalen merkatua menderatzen dute; hor dago koxka, eta erronka.

Europari kostatu zaio, baina, azkenean, joan den azaroaren 1az geroztik indarrean dago Merkatu Digitalen Legea (DMA), Zerbitzu Digitalen Legearekin (DSA) zerikusia duena. Europako Batasunaren ekimen hori Big Techen botere izugarriaren aurka borrokatzeko beste modu bat da. Amazon, Apple, Google edo Meta bezalako enpresek legea jarraitu eta DSAren eta DMAren baldintza guztiak betetzeko prestatu beharko dute. Bereziki adierazgarria da ekosistema itxien aurkako borroka hori, gaur egun enpresa gehienen funtzionamenduaren oinarria baitira. Enpresa erraldoi horiek elkarren artean datuak transferitzeko sistemak gaitu beharko dituzte, eta hori, seguruenik, erronka teknologiko handia da. Esate baterako, Whatsapp eta Telegram mezularitza plataformek elkarri mezuak bidaltzeko gaitasuna sortu beharko dute. Akabo herritar eta enpresa guztiak batean edo bestean egoteko beharra, eta ongi etorriak mezularitza plataforma berriak, bertokoak badira hobeto. Lege berriak aste honetan sartu dira indarrean, azaroaren 1ean, baina data horretatik sei hilabetera hasiko dira aplikatzen, 2023ko maiatzaren 2tik aurrera. Garrantzitsua da azpimarratzea ez dela soilik Europako egungo laissez faire digitala murriztea. Berrikuntza bultzatzen da, start-up txikiak lehiatu ahal izateko, eta erabiltzaileok gure datuen kontrol handiagoa izango dugu.

Europak, gainera, erronka zaila du: industria-sektoreei, garraioari, energiari, osasunari edo enpresen arteko harremanei (B2B) lotutako merkatu digitalak sortzen duen balio erantsia kudeatu edo opari berria izango dira enpresa hipereskalar nagusientzat. Gu guztion erronka da, ez administrazioena; izan ere, eraldaketa digitalaren balio erantsiak eskuetatik ihes egiten duen harea gisa egin dezakeela ulertu behar dugu, datu pertsonalen merkatua dagoeneko menderatzen dutenen neurrigabeko gosea kontrolatzen ez badakigu.

Merkatua da, eta ergelak gu. Txina eta AEBek urteak daramatzate euren merkatuak erregulatuz eta kontrolatuz, guk han negoziorik egin ez dezagun. Egunero intoxikatu egiten gaituzte mezu faltsuen bidez, merkatu onena araurik ez duena dela sinetsaraziz. Rodrigo Rato Figaredo jaunaren ideologiarekin, botere politiko eta ekonomikoaren posizio jakinetatik, guztion artean ordaindu beharreko zor politak sortzen dituzte. Bada garaia aurkari komertzialen sinesmen faltsuak borrokatzeko. Europatik eta, nire ustez, modu egokian DSM eta DMA bezalako legeak bultzatzen dituztenei laguntzeko unea da.