Genero-berdintasunarekin eta gutxiengoekin gero eta kontzientziatuago dagoen gizarte batean, teknologiak zeregin handia du egungo gizarteak nola jokatzen duen islatzeko. Adibide argienetako bat laguntzaile birtualena da, azken urteotan gutxiengo sozialen genero-estereotipoak, matxismoa eta diskriminazioa errepikatzeko gai izan baitira.
Askotan pentsatzen dugu teknologia aurrerapauso handia dela, etorkizuna ikusten eta amesten uzten diguna, baina errealitatetik oso urrun dago. Laguntzaile birtualak eta bozgorailu adimendunak etxeetara iristeak agerian utzi zuen gaur egun gizartean dagoen matxismoa. Hasiera batean, laguntzaile birtual gehienak emakume ahots eta izenarekin eratu ziren: Alexa, Cortana, Siri. Gertaera hori ez da isolatua: GPS nabigatzaileetan erabiltzen ziren ahotsetan, gehienek emakume ahotsa ere bazuten.
Askotan pentsatzen dugu teknologia aurrerapauso handia dela, etorkizuna ikusten eta amesten uzten diguna, baina errealitatetik oso urrun dago
Denboran zehar egin diren ikerketen arabera, erabiltzaileek emakumezko ahotsak nahiago dituzte gizonezko ahotsak baino. Emakumezko ahotsa zerbitzutzat eta otzantzat hartzen da, eta gizonezko ahotsa, berriz, boterearen eta autoritatearen sinbolotzat hartzen dute erabiltzaileek, genero-estereotipoak gehiago indartuz. UNESCOk 2020an adierazi zuen arazo horri aurre egiteko laguntzaile birtualekin eta hainbat erakunderekin ari direla neurriak hartzen.
Laguntzaile birtualen diskriminazioaren eta aniztasun faltaren beste kasu argi bat da hizkeraren gaia. Laguntzaile birtualak aldez aurretik definituta datoz, eta hizkera “neutro” hori, gehienetan, Europan edo potentzia kolonizatzaileetan bizi direnena da, gazteleraz, frantsesez edo ingelesez dagoen hizkuntza-aniztasuna ahaztuta. Ikerketa batzuek adierazi dutenez, laguntzaile birtual batzuek hobeto ulertzen dute pertsona zurien ahotsa pertsona beltzena baino, eta diskriminazio-arazo grabe bat sortzen dute, azken horiek zailago ikusten baitituzte laguntzaile birtualen teknologia erabiltzeko. Laguntzaile birtual bat ahotsa ezagutzeko eta transkribatzeko gai izatea lortu duten programatzaileek, gehienetan, pertsona zurien ahotsekin entrenatu dute sistema.
Adimen artifizial supremazista
Zaila badirudi ere, adimen artifiziala gai da jokabide ez desiragarririk errepikatzeko. 2017an, Twitterrek adimen artifizialeko txat bat aurkeztu zuen, erabiltzaileekin zituen elkarrizketetatik ikasteko gai zena. Erabiltzaile batzuek mezu sexistekin, homofoboekin eta arrazistekin elikatu zuten sistemaren ezagutza, eta beraz, denbora gutxian, Twitterreko txat adimentsua diskurtso eta erantzun antisemitak, arrazistak eta matxistak ematen hasi zen. Twitterreko txat adimentsua desaktibatu behar izan zuten azkenean, kaleratu eta egun gutxira.
Chat GPT-3 bezalako teknologien etorrerarekin, fokua eta arazoa ez dira konpontzen. Sistema horiek Interneteko datu guztiak bildu eta modu gizatiarragoan erakusten dituzte. Sarean dagoen informazio okerra dela eta (gorroto- eta desinformazio-mezuak), zaila da pentsatzea epe laburrean adimen artifizialek ez dutela jokabide matxista eta arrazistarik izango.
Chat GPT-3 bezalako teknologien etorrerarekin, fokua eta arazoa ez dira konpontzen. [...] zaila da pentsatzea epe laburrean adimen artifizialek ez dutela jokabide matxista eta arrazistarik izango
Portaera horietako asko sistema horiek sortu eta entrenatzeaz arduratzen diren pertsonek izaten dituzte. Gaur egun, sektore teknologikoa oso sektore maskulinizatua da, eta beraz, emakumearen presentzia oso txikia da oraindik. Horren ondorioz, sistema horiek ikuspegi maskulino batekin sortzen dira, genero-rolak betikotzen dituena eta munduko biztanleriaren erdia baino gehiago alde batera uzten duena. Gauza bera gertatzen da gutxiengoekin: beste behin ere kaltetu egiten dira, gizaki baten gaur egungo adibidea gizon zuri batena baita.
Azken urteotan, eta UNESCOk laguntzaile birtualen diskriminazioa salatu ondoren, enpresa teknologiko askok ahots-aukera gehiago sartu dituzte, ahots maskulinoa, hizkera desberdinak eta, are gehiago, batzuek jada ez dituzte ahots femeninoa edo maskulinoa bereizten, 1. edo 2. ahots gisa izendatuz. Ikusiko dugu datozen urteetan berdintasuna sistema horietara iristen den ala gure gizartearen isla izaten jarraitzen duten.