Larunbat honetan Granadan (Espainia) ospatuko den Goya Sarien banaketa ekitaldia oso berezia izango da Aintzane Perez del Palomarrentzat. Han izango baitu erretiroa hartu aurretiko bere azken agerraldi publikoa EITBren antena-eskubideen eta koprodukzioen buru gisa. 2005eko urtarrilean iritsi zen oraindik egituratu gabe zegoen departamentura, eta, 20 urteko efemeride horren harira, EnpresaBIDEArekin elkartu da hedabide publikoaren Bilboko egoitzan.
“Ni baino lehenago Josu Bilbao zegoen lan hau egiten, eta hark eszedentzia bat eskatu zuenean deitu zidaten niri. ETBn egondakoa nintzen aldez aurretik, eta aukera polita izango zela pentsatu nuen. Ordutik hona, departamentua apurka-apurka garatzen joan gara, ikus-entzunezko sektorearekin harremanak finkatzen eta bidean ikasten ere”.
Azken hilabeteotan oso lanpetuta ibili da Perez del Palomar. Goya Sarien prestakuntzan ez ezik, euskal ekoizleen erakundeekin (EPE-IBAIA eta APIKA) EITBk duen hitzarmenaren luzapenaren negoziazioetan ere parte hartu du. Baita aurrerantzean koprodukzio departamentua kudeatuko duen Maria Basagoitiri dena txukun uzteko arduretan ere.
Koprodukzio departamentua
2005ean Aupa Etxebeste! (Asier Altuna eta Telmo Esnal) euskarazko zinemagintzan mugarri bihurtu zen komedia estreinatu zen. 12 urtean euskaraz egin zen lehendabizikoa eta inoizko arrakastatsuena zinema-aretoetan (72.000 ikusle eta 350.000 euro), 2017an Handia agertu zen arte (110.000 ikusle eta 950.000 euro).
“Aupa Etxebeste! Josu Bilbaoren garaian kontratatu zen. Ni iritsitakoan bukatu zuten filma. Gogoratzen dudana da hitzarmena genuela sinatzeko ikus-entzunezko sektorearekin, eta negoziazioa nahiko aurreratua zegoela 2005 hartan".
Ikus-entzunezko sektorearekin hitzarmenak egiteko betebeharra Europako MEDIA programaren zuzentarau batetik dator, Europako zinema AEBtik zetorrenaren aurrean babesteko beharrarengatik, hain zuzen ere. Eta zuzentarau hori Europako estatuetan aplikatzeko transposizioa (Estatu bakoitzaren legedira moldatzea) egin behar izan zen.
“Lehen hitzarmena indarrean egon zen 2007ra arte. Gero, beste bat sinatu zen 2008an, lau urterako. Handik aurrera, hitzarmen hori luzatzen ibili ginen, zenbait aldaketa txikirekin. Duela bi-hiru urte azken hitzarmena sinatu, eta pasa den abenduan luzatu genuen, telesailak ere hor sartuta”.
“Aupa Etxebeste! Josu Bilbaoren garaian kontratatu zen. Ni iritsitakoan, bukatu zuten filma. Gogoratzen dudana da hitzarmena genuela sinatzeko ikus-entzunezko sektorearekin, eta negoziazioa nahiko aurreratua zegoela 2005 hartan"
2010ean, aldiz, lehenbiziko Ikus-entzunezko Komunikazioari buruzko Lege Orokorra onartu zuen Espainiako Kongresuak, eta lege horretan finkatu ziren telebista-operadoreek Europako zinema babesteko zituzten ardurak eta betebeharrak.
“Telebista publikoen diru-sarrerek %6 gure zinean inbertitu behar dugu (pribatuek, %5). Legeak ezartzen du nola inbertitu behar den, zein motatako ikus-entzunezkoetan, zenbateko ehunekoan, eta abar. 2010eko legedian, zineak %75 hartzen zuen; ehuneko txiki bat (zinemetara ez doazen) filmetarako, eta hondar-kopurutxo bat telesailak-eta egiteko“.
2023ko uztailean sartu zen indarrean Espainiako Estatuko ikus-entzunezko lege orokor berria, eta aurreko legearen portzentajeak aldatu zituen, telebista publikoei, pribatuei zein eskaera bidezko telebistei (streaming plataformei) hainbat betebehar ezartzeaz gain. “Lege berrian %45 zinera bideratzen da, %12 dokumentaletara eta animazioetara, eta hortik geratzen den kopururik handiena, fikzio, dokumental edota animazio seriatuetara”.
Antena-eskubideak
2024ko apirilean EPE eta IBAIA euskal ekoiztetxeen bi erakunde nagusiek indarrak batu eta elkarte berri bakarra osatzea erabaki zuten, ikus-entzunezkoen 65 enpresa bilduko dituena. EPE-IBAIA eta APIKA elkarteek osatzen dute EITBrekin hitzarmenak negoziatu behar duen ikus-entzunezkoen sektorea.
“Kontratuetan, batetik, etb1n edo etb2n linealean emititzeko eskubideak sartzen ditugu, eta bestetik, Primeranen Internetez zabaltzeko eskubideak. Film luzeetan, euskarazko eta gaztelerazko antena-eskubideak eskatzen ditugu eta horien truke diru kopuru bat ordaindu. Primeranen emititzeko, ordea, euskarazko antena-eskubideak soilik. Fikzio seriatuetan gehien kontratatzen duguna da jatorriz euskaraz egindakoa. Diru kopururik handiena euskarazkoetan inbertitzen dugu“. Azken horren adibide izan daitezke Go!azen, Irabazi Arte eta Itxaso telesail ezagunak. Hirurak enkarguzkoak.
Film luzeetan, oro har, antena-eskubideez gain, esplotazio-eskubideen truke diru kopuru bat ere ipintzen du EITBk.
“Bestalde, urtean behin deialdi berezi bat egiten dugu telesailen proiektuak jasotzeko. Horietan ez dugu inoiz aurrekontuaren %100 jartzen, izan ere, produkzio independente gisa kontratatzen dugu. Zeru ahoak eta Desagertua telesailak, esaterako“.
Film luzeetan, oro har, antena-eskubideez gain, esplotazio-eskubideen truke diru kopuru bat ere ipintzen du EITBk. Horretaz gain, film bakoitzaren publizitate-kanpaina ere eskaintzen du. Fikzio seriatuak zinemetera ez doazenez, horrelako publizitate-kanpainarik ez da egiten. Esplotazioa ekoizleak bere produkzioaren gastu guztiak kitatzea lortzen duenean hasten da. Hortik goiti, salmentak eta irabazi garbiak izaten dira, eta irabazi horien kopuru bat EITBrentzako izango litzateke baina, zoritxarrez ekoizleentzat, ez da ohikoa filmek onurak ematea. Dena den, diru-sarrera horiek zinemaren inbertsio-poltsara itzultzea adostu zuten departamentuan. Perez del Palomarrek gogoratzen du Ocho apellidos vascos (Emilio Martínez-Lázaro, 2014) film luzearen arrakastak (9.500.000 ikusle eta 56.200.000 euro) fikziozko telesail bat egiteko aukera eman ziela: Aitaren etxea.
“20.000 erle espezie-ren eta Cinco lobitos-en kasuan, beste hainbat kasutan bezelaxe, lehen pausoa ETBrena izan da. Hortik aurrera, ekoizleen ardura eta egitekoa da beste finantzazio-bide batzuk bilatzea”
“Film gutxi batzuek dirua ematen dute, eta beste batzuek beste era bateko poztasun bat: izan Goya sari bat, zine-jaialdietan egotea, prestigioa, etabar".
EITBren webgunean plataforma bat zabalik dago zeinean edozein ekoizlek proiektuak aurkeztu ditzaketen. Behin proiektu bat jasota, lehenik, telebista barruko eta kanpoko analistei bidaltzen dizkiete gidoiak; ondoren, finantzazio aldetik proiektuaren egingarritasuna aztertzen dute; eta azkenik, hiru hilabetero, erabakiak hartzen dituzte: zeinetan parte hartu eta zeinetan ez.
“20.000 erle espezie-ren eta Cinco lobitos-en kasuan, beste hainbat kasutan bezelaxe, lehen pausoa ETBrena izan da (normalean, konpromiso-gutun baten bidez). Hortik aurrera, ekoizleen ardura eta egitekoa da beste finantzazio-bide batzuk bilatzea”.
Euskal zinemaren loraldia
Azken urteotan EITBren partaidetza duten filmak ugari izan dira bai izendapenetan, bai Goya sariak eskuratzeko unean. Gogoangarria izan zen Handia filmak (Aitor Arregi eta Jon Garaño) 10 Goya eskuratu zituen 2018ko edizio hura. Handik aurrera, besteak beste, La trinchera infinita, Akelarre, Ane, Cinco lobitos, Irati edo 20.000 erle espezie filmek ere, hautagaitzak zein garaikurrak eskuratzeaz gain, euskal zinemagile belaunaldi bat azaleratu dute: Alauda Ruiz de Azua, Paul Urkijo, Lara Izagirre, Estibaliz Urresola eta David Perez Sañudo.
Aurten ere, La infiltradak (Arantza Echevarria) eta Marcok (Aitor Arregi eta Jon Garaño) 13 eta 5 hautagaitza lortu dituzte, hurrenez hurren, eta zinema-aretoetan orain arte: 8.400.000 euro eta 1.343.000 ikusle, batak; 1.269.809 euro eta 209.744 ikusle, besteak.
“Azken urteotan aldakuntza handia igarri da euskal zinean. Sormena joan da ereiten. Inbertsio handi bat izan da. Gaur egun egiten diren pelikulek eta orain 20 urte egiten zirenek, salbuespenak salbuespen, ez dute zerikusirik: ez soilik produkzioaren aldetik. Gidoiak askoz hobeak dira, artea, soinua, musika, zuzendaritza… dauzkagun teknikariak goi-mailakoak dira”.
“Urte asko eta asko egon gara soilik gizonezkoen filmak ikusten eta guretzat berebizikoa da emakumezkoen zinea bultzatzea. Gure hurrengo helburua, emakumezkoak euskarazko filmak zuzentzen aritzea da"
Euskal zinemaren loraldia bolo-bolo dabilen kontua da. Ez da gutxiagorako: bi hamarkada hauetan gure zine-industria ezarri eta egonkortu egin da. Langile nekaezina (izan) den aldetik, Perez del Palomarrek uste du sektoreak tinko jarraitu beharko duela bidea egiten.
“Urte asko eta asko egon gara soilik gizonezkoen filmak ikusten eta guretzat berebizikoa da emakumezkoen zinea bultzatzea. Gure hurrengo helburua da emakumezkoak euskarazko filmak zuzentzen aritzea. Hor hutsune bat dago. Badaude batzuk dokumentaletan, eta film laburretan ere bai. Baina euskarazko fikziorako pausoa (film luze zein telesailetan), hori beste kontu bat da.”