Emakumeek desberdintasunak jasaten dituzte gizonen aldean bizitzako hainbat alderditan, eta ekonomia ez da salbuespena horretan. Sistema kapitalistak banatu egiten ditu ekoizpen prozesua eta erreprodukzio lanak. Horiek oinarri hartuta, kapitalismo heteropatriarkalak lana sexuen artean banatzen du: gizonak ekoizpen prozesuan aritzen dira (eremu publikoan, sozialki onartua eta ordaindua) eta emakumeak erreprodukzio lanetan (zaintza eta etxeko lanetan). Sistemak emakumeei egozten dien lan hori ikusezina, sinbolikoki eta ekonomikoki errekonozitu gabea eta benetako lana ez balitz bezala aitortzen da, eta hortaz, eskubide eta babes sozialik gabekoa bilakatzen da.
Emakumearen lan munduratzearen ondorioak
Orain arteko gizartean, emakumearen lan merkaturatzea gabe beste familia eredu bat mantendu da: gizona diru hornitzailea izan da eta emakumea etxe lanetara mugatua izan da. XX. mendeko azken hamarkadetatik aurrera, ordea, egoera aldatzen hasi zen. Aldaketa horiek emakumeen erabakietatik eman dira gehiago erabaki instituzional, politiko eta antolakuntzatik baino. Emakumeak lan mundura salto egiteak, baina, ez du ekarri etxeko lanak alde batera uztea. Arrazoia: gizarte kapitalista patriarkala.
Emakumeek izan duten jokaera eta kultura aldaketa ez da nahikoa izan gizartearen beste alorretan, gizon eta instituzioetan, kasu. Emakumeen aldaketa horren aurrean gizarteak ez du bere funtzionamendua aldatu eta haiek jasan behar izan dituzte egoera berriaren ondorioak. Lan mundura sartu nahi badu, aldez aurretik utzi behar ditu eginda etxeko lanak. Alabaina, gizona diru hornitzaile eta emakumea etxeko langile izatearen eredua aldatu egin da: gizonaren jokabideak berdin jarraitzen du, baina emakumea etxeko langile tradizionala izateari uzten ari da. Orain emakumeak bi lan ditu: soldatapeko lana eta etxeko ardura.
Egun emakumeak dituen bi lanen zamarekin agerian geratzen hasi da zaintza lanaren garrantzia, baita ekoizpenaren eta ongizatearen arteko gatazka
Emakumeen eredu berri hori dela eta, hainbat baliabide asmatu behar izan dira aurrera egin ahal izateko, hala nola etxeko lanei eskainitako denbora murriztea, zaintza lanak banatzea edo lanaldi laburrak egitea. Horrek guztiak emakumearen bizitza kalitatean eragin handia izan du. Hori orekatzeko, aldiz, gizonezkoak ez du emakumeak utzitako hutsunea betetzen jakin: lanak banatzea.
Orain arteko ereduaren baitan emakumearen lana ezkutuan geratzen zen, ikusezina zen emakumearen zaintza lanaren garrantzia. Egun emakumeak dituen bi lanen zamarekin, aldiz, agerian geratzen hasi da zaintza lanaren garrantzia, baita ekoizpenaren eta ongizatearen arteko gatazka.
Genero desberdintasuna datutan
Emakumearen lan munduratzea fenomeno garrantzitsuenetariko bat izan da mundu mailan azken hamarkadetan. Hala ere, lan esparruan emakumearen integratzea eman den arren, gizonekin partekatuta, ez da berdina gertatu etxeko lanen banaketan. Genero ezberdintasunak aktibo, enplegua eta desenplegu tasetan pixkanaka leuntzen joan dira urteetan zehar. Joera hori finkatuz joan da, gazteak lan mundura sartzen eta adineko langileak (zeinak genero arrakala handiagoak dituzten) erretiratzen diren heinean.
Espainiako Estatuan 2022 urtean aktibotasun-tasa %71,1 izan zen 16-64 urte tarteko emakumeen artean: aurreko urtean baino 0,3 gehiago eta 2007an baino 8,3 gehiago. Azken urteetan emakumearen lan merkaturatze-arrakala erdira jaitsi da 2007-2022 urte tartean, izan ere, 2007an 19,8koa zen eta 2022an 8,5. EAEn %73 izan zen emakumeen aktibotasun tasa, aurreko urtean baino 0,3 puntu handiago.
Emakumeen enplegu-tasa bortizki handitu da, 2019 urtean zifra altuenera iritsi zen bederatzi milioi landunekin. 2022 urtean 1,6 puntutan igo zen %60,5ra iritsiz. Gainera, genero arrakala 2007-2022 urte tartean hamaika puntutan jaitsi zen, %21etik %10era. EAEn %52,1koa izan zen emakumeen enplegu-tasa. Langabeziari dagokionez, 2022 urtean epe luzeko emakume langabeak %42 ziren. Gizonen kasuan, berriz, %36,8 ziren. EAEn 2022an emakumeen langabezia tasa %9,1 izan zen. Amatasunaren kasuan, 2020an emakume ez-aktibo edo, erantzukizun familiar edo pertsonalagatik, lanaldi laburra zutenak %4,9 ziren, 2007 urtean baino hiru puntu gutxiago.
Espainiako Estatuan genero arrakala 2007-2022 urte tartean hamaika puntutan jaitsi zen, %21etik %10era
Formakuntzari dagokionez, 2022an emakume aktiboen %49,5ek goi mailako ikasketak zituzten eta %26,6k behe mailakoak. 2007. urtean %37 eta %38 ziren, hurrenez hurren. Landunen barnean, goi mailako ikasketak dituztenen artean, emakumeak %52,8 dira. Are gehiago, genero arrakala enplegu tasetan baxuagoa da goi mailako ikasketak dituztenen artean: bi puntuko aldea. Erdi mailako ikasketak dituztenen artean, aldiz, hamaika puntuko aldea dago, eta behe mailako ikasketak dituztenetan hemezortzi. Deigarria izan daitekeen arren, emakumeak jarduera zientifikoa eta profesionalekin lotutako lanpostuetan daude gehienbat. Esparru horretan lanean daudenen %58,2 dira emakumeak. Zuzendaritza postuetan, ordea, gizonak dira gehienak: ia bi heren. Emakumeen %3,3 zuzendaritza postuak zituen 2022an, gizonek %6,2.
Lanaldi laburreko kontratuen %73,9 emakumeek zituzten. Emakumeen %21,6k halako lanaldia du, eurogunean baino datu hobea, izan ere, bertan herenak du lanaldi laburreko kontratua. Are gehiago handitzen da mota horretako lanaldiak amatasunarekin eta seme-alaba kopuruarekin lotuz gero. Soladata arrakala 2007tik beherantz doa. 2020 urtean %9,4 izan zen, euroguneko batezbestekoaren azpitik (%14,9). Ostera, soldata baxua duten emakumeen ehunekoa jaitsi egin da eta erdi eta goi mailako soldata dutenena handitu.
Ikuspegi berriak: ekonomia feminista eta ekonomia soziala
Emakumearen gainkarga txikitu nahi bada, egungo sistema eredutik aldentzea beharrezkoa da: emakumeek lan zama arintzeko beharrezkoa da gizonezkoek zaintza lanetan ekarpena egitea. Hori dute helburu ekonomia feministak eta ekonomia sozialak. Lehenak, genero harremanak jartzen ditu erdigunean, eta bigarrenak, pertsona eta interes kolektiboa (lankidetza, elkartasuna eta jasangarritasuna), etekin propioa arbuiatuz.
Ekonomia feministak bizitzaren sostenguari ematen dio garrantzia, merkatuak alde batera utziz. Honela, ekonomiaren funtzionamenduaren xedea ez da kapitalaren erreprodukzioa, bizitzarena baizik. Eredua berdintasun sozioekonomikoa lortzeko eta genero ezberdintasuna aldatzeko azterketan, identifikatzean, analisian eta proposamenean oinarritzen da. Ekonomia neoklasikoek ez bezala, zeinak errealitatea deskribatzeko joera duten, ekonomia feministak berdintasuna bilatzen du. Batetik, ekoizpen eta erreprodukzioa du hizketagai, etxeko lanei tiraka. Horren barnean kontzeptu analitiko zehatzak garatzen ditu: lanaren sexu banaketa, zaintzaren gizarte antolaketa edo zaintzaren ekonomia.
Ekonomia feministak bizitzaren sostenguari ematen dio garrantzia, merkatuak alde batera utziz
Ildo beretik, emakumeek ekonomian duten parte hartzearen azterketa ere egiten du, lan munduko diskriminazioa agerian utziz. Bertatik bistaratuko dira emakumeen parte hartze txiki eta txarragoaren arrazoiak, baita soldata arrakalarenak edo genero segregazioaren prozesuarenak. Pobreziaren gainean eta makroekonomia eta ekonomia politikaren eztabaidan ere zentratzen da. Izan ere, ohiko ereduetan ez da kontuan hartzen genero ezberdintasuna, errealitatean gizon eta emakumeak eragile ekonomiko moduan ezberdin kokaturik daude. Beraz, politika ekonomikoak ezberdin eragingo dio batari eta besteari.
Ekonomia sozialak interes kolektiboa bilatzen du, baita interes ekonomiko eta sozial orokorra. Lehentasuna ematen dio pertsona eta gizarte helburuei, kapitalaren gainetik: enpresek hartuko lituzketen erabakiek berdintasuna, gizarte ongizatea eta bizitza kalitatea lehenetsiko lukete. Elkartasuna eta kohesioa da nagusi, talde zaurgarrien integrazioa eta aukera berdintasuna sustatzea du helburu. Gainera, konpromisoa du lurraldearekin, bertako garapena bilatzen baita behar handiagoa duten komunitateetan lana sortzea sustatuz. Etekinak berrinbertitu egiten dira erakunde eta gizarte proiektuetan.