Lan-prekaritatea historikoki existitu da, existitzen da, eta gauzak aldatu ezean, existitzen jarraituko da. Lanaldi partzialak, ezegonkortasuna, egungo errealitate garestira egokitzen ez diren soldata baxuak, ordutegien etengabeko aldaketa… zoritxarrez, langile askoren eguneroko buruhausteak. Sektore batzuen kasuan, ordea, profesionalizazio falta are nabariagoa da, zaintza lanekin zerikusia duten enpleguak kasu. Aski ezaguna da: batik bat (kasualitatez) emakumezkoek egiten dute lan sektore horietan.
Horren harira, Marta Ordorika Egia etxe-langilearekin, Raquel Montero Álvaro garbitzailearekin eta Eider Intxusta Serrano Haur Hezkuntzako hezitzailearekin hitz egin du EnpresaBIDEAk, enplegu horiei izen-abizenak jarri asmoz. Egungo errealitatean, profesionalizazio faltaren zergatian, prekaritatean eta etorkizunera begira eman beharreko pausoetan jarri dute fokua.
Errekonozimendu eta ikusgarritasun falta
Monterok kiroldegian egiten du lan garbitzaile gisa, gutxi gorabehera eguerditik hasi eta arratsaldeko zortziak arte. Mantentze lanak egiten dituen bitartean kiroldegia irekita dagoen heinean, aukera izaten du publikoak garbitzaileekiko duen jarrera aztertzeko. “Jendeak ez dio baliorik ematen garbitzaileok egiten dugun lanari”, dio. "Kiroldegira iristean direnean dena garbia aurkitzen dute, hain zuzen, lankide gehienak kiroldegia itxita dagoenean lan egiten dutelako”. Gaineratzen duenez, erabiltzaileek paperak botatzen dituzte lurrera, eta kiroldegiko aldageletan depilatzen denik ere ba omen dago.
Ordorikaren ustetan, oro har, gero eta errekonozimendu gehiago dute etxeko langileek. Erakunde zein etxe partikularretan dihardu, bai garbitzaile lanetan, baita zaintza pertsonalarekin loturiko jardueretan ere. Lehen “neskame” edo “etxea garbitzen didan emakume” gisa kalifikatzen zituzten langileak, orain “laguntzaileak” direla dio berak. “Hala ere, oraindik neskame deitzen gaituenik badago”, baieztatu du.
Raquel Montero Álvaro: "Jendeak ez dio baliorik ematen garbitzaileok egiten dugun lanari"
Intxustak haurren zaintza eta heziketa lanak egiten ditu, zuzen-zuzenean eraginda umeen garapen prozesuan. Oinarrizko beharrak asetzetik haratago, umeentzako konfiantzazko gune seguruak sortzen dituzte hezitzaileek. Hala ere, nabarmendu du, beste hezkuntza etapa batzuen aldean, gizarteari kosta egiten zaiola haien lana baloratzea, “orokorrean zaintzarekin lotura duten lanek ez dutelako behar luketen aitortza jasotzen”.
Errekonozimendu sozialaren gabeziaz gain, jardunaldi partzialek eta soldata baxuek ere badute bere tokia lan-sektore horietan. “Lanaldi partzialek ez dute kontziliaziorako paradarik uzten. Garbitzaile asko hainbat lantokitara lekualdatu behar dira egunean zehar, enplegu bat baino gehiagorekin, eta, gainera, lan gehienak azpikontratazio enpresetarako dira. Kategoriaz igotzea ez da ohikoa sektorean”, adierazi du Monterok. Hezitzaileen kasuan, haur txikienekin lan egiten dutenen soldata baxuagoa da lehen edo bigarren hezkuntzako etapetako langileena baino.
Lan-hitzarmenetan hobekuntzak
Errekonozimendu faltaren eta prekaritatearen aurka egiteko asko dagoen arren, orain arte lortutakoez ere aritu dira elkarrizketatuak. Pixkanaka aurrerapausoak ematen ari diren galdetzean, Ordorikak baietz dio. Duela bi urte sinatu zuten lan-hitzarmen berriari esker lan-baldintzek hobera egin dutela azpimarratu du: “Gaur egun, guk ordutegi onak ditugu. Goizez egiten dugu lan. Lehen larunbat arratsaldetan ere lan egin behar izaten genuen; orain, ordea, asteburuetarako langileak daude. Soldatak altuagoak dira, asteburuengatik gehiago ordaintzen da, eta langileoi etengabe eskaintzen zaigu formakuntza”.
Eider Intxusta Serrano: "Mugimendu feministak langileon ahalduntzea ekarri du, erabakiak hartzeko eta borrokan jarraitzeko"
Herri-mugimenduei esker lortutakoarekiko baikor azaldu dira elkarrizketatuak. Esaterako, egiten duten lana gehiago baloratzen eta “zein garrantzitsua den” ikusten lagundu ditu mugimendu feministak. “Langileon ahalduntzea ekarri du, erabakiak hartzeko, borrokan jarraitzeko, eta gure lanak duen garrantzia eta inpaktua zein beharrezkoak diren sinesteko” dio Intxustak. Sindikatuek egindako lana ere lagungarria izan dela uste du Monterok, “esaterako, LABek 2022an bultzatutako Gora Garbitzaileak ekimena”.
Hain zuzen, sindikatuek manifestatzera deitu dituzte azken hilabeteotan hezkuntza publikoko irakasle, garbitzaile eta jangelako langileak. Zenbait greben ondoren, Haurreskolak Partzuergoak, 0 eta 2 urte arteko haur-eskola publikoak kudeatzen dituen erakunde publikoak, akordio berria sinatu zuen pasa den otsailaren 10ean, azken hamasei urteetan lan-hitzarmenean aldaketarik izan ez ostean. Besteak beste, urte osoko jardueran 100 orduko murrizketa eta sei jaiegun gehigarri adostu dituzte. Neurriaren eragina batik bat emakumezkoek pairatuko dute: 2022-2023 ikasturtean Eustat Euskal Estatistika Erakundeak jasotako datuen arabera, emakumezkoak dira Haur Hezkuntzako irakasle guztien %91,44. 9.406 langileetatik 805 soilik ziren gizonezkoak.
Egiteko asko
“Ospitalean erabiltzaile asko oraindik ere uzkur izaten dira, emakume baten beharrean, gizon batek garbiketa egin diezaien”. Erakundeetan laguntzaile gisa gizon gehiago dauden arren, “etxeetan lan egiten dutenen %99 emakumezkoak dira”, azaldu du Ordorikak.
Marta Ordorika Egia: "Etxeetan lan egiten dutenen %99 emakumezkoak dira"
Monterok azpikontratazioan nabari du arazo nagusia. Bere sektorearen kasuan, arestian aipatu bezala, “gehienek azpikontratazio enpresen bidez lan egiten dute”, zeinak “irabaziak lortzea baino ez duten bilatzen”. Lanaren profesionalizazioa zailtzen du: material eskasia izateaz gain, garraio gastuak ordaintzeko gainean egon behar izaten dira, eta batzuetan ez dute ordezkorik bidaltzen bajan dauden lanpostuetarako. Administrazioa arazoaren jakinaren gainean dagoela salatzen du, baina “Jaurlaritzak interesa du sistema mota horretan”.
Batik bat ordezkoei dagokionez, ezegonkortasun nabaria dagoela gaineratu du Intxusak, nahiz eta lanpostu finkoekin ere gerta daitekeen: “Desplazamenduak egoten dira, amortizazioak, ordutegiekiko ezjakintasuna…. egunean bertan dei zaitzakete ordezkapena betetzeko. Horrek guztiak prekaritatea dakar”.