Hilabete besterik ez da geratzen 2022a bukatzeko, baina patronalak eta sindikatuek oraindik ez dituzte lortu lan-hitzarmen kolektibo guztiak sinatzea. Bizkaiko metalgintzak, esaterako, grebara deitu du datorren asterako. Mitxel Lakuntza Vicario ELAko idazkari nagusiak oso argi du: KPIari lotutako igoera lortzeko borrokan jarraituko dute, ez soilik sektore horretarako, baizik eta behar denetarako. Izan ere, soldatek urtean 14.000 euro inguru egin dute behera, ELAk duela aste batzuk iragarritakoaren arabera. Soldatez harago, fiskalitateaz, DSBEez, gainontzeko sindikatuekin duen harremanez eta pentsioez solastu du Lakuntzak EnpresaBIDEArekin.
Duela aste batzuk aurkeztu zenuten txostenaren arabera: 2008tik 2020ra soldatak % 8,1 igo dira, baina KPIa berriz % 12. Soldatak 14.000 euro inguru apaldu ziren urtean. Langileak erosahalmena galtzen ari diren seinale?
Nabarmentzekoa da soilik Gipuzkoako datuak jaso ahal izan ditugula. Ez Araban, ez Bizkaian eta ez Nafarroan ez digute informazio hori ematen. Beti egiten dugu gardentasun faltaren salaketa hori.
Zer ikusten da? Denok ikusten ari garena: aurreko krisitik hona zer gertatu den soldatekin, eta azkeneko bi urteetan nola areagotzen ari den galera inflazioaren ondorioz. Gainera, badira beste ondorio interesgarri batzuk ere, soldata-arrakala begi bistan geratzen delako, baita etorkinekin eta gazteekin ere zer gertatzen ari den. Txosten horiek garrantzitsuak dira guretzat gure aldarri edo salaketa klasikoak hor objektibatzen direlako.
Aurreko krisialdian, 2012- 2013 tarte horretan, zer esaten zitzaigun enpresetara negoziatzera joaten ginenean? “Orain ezin da, gaizki gaude. Hitz egingo dugu hurrengo urteetan, eta errekuperatuko dugu gaur galdu behar duzuena”. Hori gezurra da. Gauzek hobera egiten dutenean, ez da banatzen behar bezala. Eta azkeneko bi urteetan ere hori ikusi da.
Orain ziurgabetasuna da nagusi.
Bai, baina azkeneko bi urteetan, eta pandemia pasa zenetik, guk ikusi dugu enpresak ondo doazela eta lehendakariak berak ere onartzen du. Hori, ordea, ez da negoziazio kolektibora eraman, eta soldatetan ez da igoerarik izan. Eta enpresa askotan onartzen digute soldaten auzia ez dela beraientzat auzirik garrantzitsuena. Hemen, gehienbat bi arazo nagusi dauzkate: energiarena, eta interes-tasen igoera.
Hori ikusita, baita hazkunde ekonomiko batean ari garela ere, planteatu dugu KPIren defentsa, eta soldataren defentsa gure ezinbesteko aldarri bezala.
"Enpresek esandakoaren arabera %60 igo zaie energia, eta tasek ere gora egin dute. Hobetu ezin daitekeen gauza bakarra soldatak al dira?"
Euskal ekonomia nagusiki enpresa txikiez osatuta dago. Hainbat justu izanda, ontzat ikusiko zenukete neurrian neurriko akordiorik, KPIra heldu gabe?
Batzuetan handiak eta txikiak desberdintzen dira, baina hemen badira enpresa txiki asko diru asko irabazten dutenak. Enpresek esandakoaren arabera %60 igo zaie energia, eta tasek ere gora egin dute. Hobetu ezin daitekeen gauza bakarra soldatak al dira? Gipuzkoan, sektore handi baten, sinatuta dago hitzarmen sektoriala, eta hor KPIa aplikatzen ari dira. Guri ez zaizkigu iritsi hori bertan behera uzteko eskaerak. Ordaintzen ari dira, eta listo.
Dena den, gurean kabinete bat dugu. Bertan ekonomistak daude, eta ekonomistek objektibatzen badute enpresa batek bideragarritasun proiektua behar duela, gaizki dagoela eta beste trataera bat behar baldin badu, egokitzen gara horretara. Gure helburua, azken batean, aurrera ateratzea da.
Lan hitzarmenak aipatu dituzula, aurten asko negoziatzea egokitu zaizue. Batzuk, dagoeneko, hitzartu dira, baina beste batzuk oraindik ez —Bizkaiko metalgintza, grebara deitua azaroaren 28tik abenduaren 2ra—. Zein balorazio egiten duzue lortutakoaz, eta egin beharreko bideaz?
Ikusita inflazioa zein puntutan dagoen, kasik geldirik egotearekin irabazi duela ikusi du patronalak. Beraiek dioten bezala, lehiakortasuna irabazi dute. Eta hori da gaur egungo negoziazio kolektiboaren ezaugarririk handiena: posizio patronala enpresak blokeatzeko. Mugitu diren asko izan dira grebaren ondorioz. Esaten zuten ez zela posible KPIa igotzea, hori gure asmakizuna zela, ia utopikoa. Lortuta dago, enpresetan eta sektoreetan: autoeskoletako hitzarmena, eraikuntzaren sektorea —aurretik sinatuta zegoena—.... Bost edo sei badauzkagu, ELAK sinatutakoak. Begi bistan da lortu egin dela, baina borroka eskatzen du eta horretan gaude.
Maiatzaren Lehenaren atarian “talka” egitea beste biderik ez zizuela uzten adierazi zenuen. Hori izaten ari da bidea, ezta?
Bai. Guk ez dugu sinesten lan-harremanen errealitate harmoniko horretan. Gauza da enpresa batzuetan gauzak hobeto joango direla, eta beste batzuetan okerrago. Baina guk azkeneko urteetan ikusi duguna da, eta oso nabarmen gainera, prekaritatea nola hedatu den herri honetan. Iaz kanpaina bat egin genuen 5.040 inguru langile prekario zeudela hemen, prekario bezala hartuta soldata, kontratazioa eta laneko osasuna.
1990ko hamarkada bukaeratik aurrera batez ere, eman zitzaion bultzada negoziazio kolektiboari. Hori denborarekin ikasi dugu. Eta guk oso definituta dugu gure eredua kontraboteretik eta negoziazio zorrotz batetik.
"Azkeneko urteetan ikusi duguna da, eta oso nabarmen gainera, prekaritatea nola hedatu den herri honetan"
Prekarietateaz ari garela, langile askok RGI (DSBE) eskatzera jo behar dute, lan pobrezia dagoelako. Urkullu-Mendiaren gobernuak DSBE erreformatzeko proiektua aurkeztu du eta aurrekontuek sail horretan igoerak aurreikusti ditu. Egokia al da erreforma?
Ez, eta hori gainera aurrez aurre esanen nion Idoia Mendiari. Guk instituzionalki gobernu honekin dugun harreman gorenena berarekin da —lehendakaria ez da ezertarako biltzen gurekin—. Eta han bertan esan genion zer uste genuen horri buruz. Hemen mantentzen ari da bere garaian Patxi Lopezek onartu zuen erabakia. Erabaki horren bueltan gaur egun DSBEa kobratzen dutenek kobratu beharko lukete 200 euro gehiago. Hori murrizketa da, eta ez dugu ontzat emango. DSBEari buruz gurekin hitz egin nahi badute, hortik hasi behar dira. Bilera horretan esaten digute egoera gainditu behar dugula. Egoera gainditu? Eta zer esango diogu hori kobratzen dutenei?
Prekaritateaz aritu gara, baina badirudi azken lan-erreformaren harira kontratu mugagabeak hazten ari direla. ELA erreformaren aurka agertu zen. Ez al da hobeto zerbait, ezer baino?
Gu orokorrean oso kritikoak izan ginen lan erreformarekin, nola kudeatu eta tramitatu zen. Yolanda Diazi buruz asko hitz egiten da, baina guretzat ez du inolako sinesgarritasunik. Bilera batean esan zigun lan erreforma bertan behera utzi behar zuela, baita publikoki hori esan ere. Ez zen egin. Patronalak, eta Garamendi berak ere esan zuten emaitzarekin pozik zeudela, euren “barne malgutasun” guztiak mantendu direlako.
Kontratazioak saldu dira horren elementu positibo bezala. Eta guk ez dugu sekula esan horrek inpaktua izango ez zuenik, baina ez saltzen zen bezalakoa. Hein handi baten egin dena da aldizkako lan-kontratu finkoekin estali edo makillatu errealitate estatistikoa, benetan gauzak aldatu ordez, eta hori da ikusten dugun arazo handiena. Ez da gauza bera hartzea aldizkako lan-kontratu finko bat, edo finko bat. Baina azkeneko datuetan, oker ez banaiz sinatu ziren kontratu guztiak hartuta, lanaldi osoko kontratu finkoak ez ziren %10era iristen. Bi begiekin egin behar da irakurketa.
"Hein handi baten egin dena da aldizkako lan-kontratu finkoekin estali edo makillatu errealitate estatistikoa, benetan gauzak aldatu ordez"
Administrazio publikoari lotutako behin-behinekotasuna, berriz, sektore pribatuan baino handiagoa da.
46.200 langile daude behin-behineko kontratuekin EAEn. Orain adostu dugun egonkortze plan horretan 12.000 besterik ez dira egonkortzen, atera dutenagatik, batzuk adostuak, besteak ez. Guretzat lotsagarria da oinarrizko gauza batengatik: arlo publikoa eredugarria izan beharko litzateke. Eta EAEn eta Nafarroan izan dugu eta oraindik dugu Europako tasarik altuena behin-behinekotasunean. Estatutik gora. Hori, batetik.
Bestetik, azkeneko urteetan dagoen pribatizaziorako joera horrek gure ustez ondorio argi bat dauka: herri honetan ez da sinesten zerbitzu publikoetan. Hori aurrekontuetan ere ikusten da.
Zuen aldarrietako bat bada hainbat arlotan soldatak bertatik finkatzea.
Eztabaida oso interesgarria dago soldata publikoekin eta langileen lan-baldintzekin gertatuko denaz, autogobernuarekin lotutakoa. Orain esaten dute, Azpiazuk barne, normaltasun osoz, langile publikoei aplikatuko zaiela Madrildik datorren igoera. Hori da esaten zaiguna, inork zalantzan jarri gabe. Osakidetzan, adibidez, MIR kopurua Madrilek erabakitzen du. Soldatak ere handik ezartzen dira. Gure ustez, eztabaidagarria izan behar da, erabaki politikoa delako. Erabaki politikoak jarri edo kendu daitezke. Baina aipatutakoa ez dago eztabaida politikoan, eta ez dela konfrontazio politikorako erabiltzen. Guretzat, berriz, hori da, hori da subiranotasun praktikoa. Horregatik, aldarri zuzena egiten diegu bai EAJri, bai EH Bilduri. Guk honetaz hitz egin nahi dugu, eta azalpen bat eman beharko diguzue eta diezue langileei. Hori moldatu daiteke; ez da konstituzioa aldatu behar horretarako.
Horrekin joaten zaretenean, zein da jasotzen duzuen erantzuna?
Esango nuke formalki ez dugula erantzun bat jaso.
"800 milioi euro soberakina dugu, gastatuko ez duguna. Bitartean, zorrak gora egiten du. Gure proposamena da 800 milioi horiek behar sozialetara bideratzea, baina baita zorra kitatzeko ere"
Osasungintzari lotuta, joan den astean txosten bat aurkeztu zenuten, non adierazten zen Jaurlaritzak 2022an inbertituko duena baino 233 milioi euro gutxiago bideratu dituela Osakidetzara. Eta oro har, Jaurlaritzak aurkezturiko aurrekontuetako inbertsioak ez direla behar bezainbeste igoko Hezkuntzan eta Osasungintzan. Bai Jaurlaritzaren, bai Nafarroako gobernuaren diskurtsoa bestelakoa da, igo egin direla horietan inbertsioak.
Hori kalkulatzeko gastuaren exekuzioa hartzen dugu, eta esaten dutena gastatuko dutela. Alegia, ez hasieran esan zutena gastatuko zutela, baizik eta praktikan zer den gehien hurbiltzen dena. Gure irakurketatik, Europako funtsak eta hori guztia alde batera utzita, ateratzen zaigu aurrekontua %1 besterik ez dela igotzen. Klasikoa izaten da esatea aurrekontua hedatzen dela, eta portzentaje handi bat gastu sozialera bideratzen dela. Dituzten eskuduntzak arlo sozialari lotuta daude, ez du besterik.
Aldiz, zer pasa da aurten? 800 milioi euro soberakina dugula, gastatuko ez duguna. Bitartean, zorrak gora egiten du. Gure proposamena da 800 milioi horiek behar sozialetara bideratzea, baina baita zorra kitatzeko ere. Zerga-bilketa uste zutena baina gehiago hazi da, eta hor jarraitzen dugu soberakin horrekin. Hori guztia lotuta dago hein handi baten aldaketa fiskalarekin. Ez dute egin nahi, eta badirudi ahazten zaigula, baina hemen noren esku dago egungo fiskalitatearen atzeko aldea? Alderdi popularraren esku. Haiekin sinatu zuten 2017an.
2022ko datuen arabera, EAEn BPGaren gaineko % 15,5eko zorra dago, eta Nafarroan % 15ekoa. Nafarroak iaz murriztu zuen, eta erkidego bakarra izan zen. Asko da % 15eko zorra BPGaren gainean?
Printzipioz, ez gara zorraren kontrakoa. Misio bat betetzen du momentu batzuetan. Ez duguna ontzat ematen da zorra ez kitatzea aldaketa fiskalik ez egiteko. Eta hori da pasatzen dena. Mugitzen dira elementu guztiak aldaketa fiskalaren agertoki horretara ez iristeko.
Aurrekontuei lotuta beste gauza bat, enpresa munduan praktikan islatzen dena. Gure kezka aurrekontuekin ez da soilik behar sozial horiek ez direla asetzen beharko liratekeen bezala —osakidetzarena, etxebizitzarena, eta hezkuntzarena—. Gobernu honek zer plan dauka trantsizio ekosolzialari —trantsizio energetikoa, mugikortasunarena, kontsumoarena— aurre egiteko? Ez dugu inongo planik ikusten. Arazo bat dugu, eta ez bakarrik dependentzia energetikoarekin. Bere garaian proposatu genuen gobernuak funts bat jartzea martxan, 2.300 eurotan kokatzen genuena, hein handi batean finantzatuta enpresen gaineko zergekin. Alemaniako erreferentzia hartu genuen, orain dela bi urte antzeko gauza bat egin zutelako. Horretaz hitz egin behar dugu, ditugun erronkak ez direlako aurrekontu batekin konponduko. Esfortzu gehigarria eskatzen du. Eta non dago? Guk ez dugu ikusten.
Bultzada hori etorri beharko litzateke fiskalitate eredua aldatzearekin, eta hortik lortzen den dirua funtsean inbertitzearekin?
Hori da.
"Gobernu honek zer plan dauka trantsizio ekosolzialari aurre egiteko? Ez dugu inongo planik ikusten. [...] Bere garaian proposatu genuen gobernuak funts bat jartzea martxan, 2.300 eurotan kokatzen genuena, hein handi batean finantzatuta enpresen gaineko zergekin"
Azken hiru urteetan Espainaiko presio fiskalaren arrakala hiru puntutan hobetu —jaitsi— da Europarekiko. Beti alde handia izan da, eta askotan leporatzen zitzaion Espainiari lurpeko ekonomia asko zuela. Zergatik izan da?
Pentsatzen dut lurpeko ekonomia izan dela mugitu den gauza bakarra. Baina guk dauzkagun azkeneko datuen arabera oraindik 8 puntukoa da. Esplikazio zuzenena, dena den, lurpeko ekonomiarena da. Modifikazio fiskalik ez da izan.
Zerga erreforma planteatzen duzunean, nahiz eta foru ogasunen esku dagoen EAEn, zein ildo markatzen duzue? Zein da justuagoa izateko bidea?
Fiskalitateari buruz hitz egiten ari garenean, eta enpresen gaineko zergez hitz egiten hasten garenean, planteatzen duguna da % 25eko tasa minimoa izan behar dela enpresen gaineko zergan. Horrekin batera, progresibitatea handitu egin behar dela diogu, eta errentaren gaineko zergan tasarik altuena %60an jarri behar dela. Hori da gure ustez bueltatzea garai batean zegoen filosofiara. Horrez gain, eskatzen dugu trataera berdina lan errentarako, eta kapitalaren errentarako. Batzuetan dirudi ez dakit nolako iraultza planteatzen ari garela, baina sozietateen gaineko zergan ere alde handia dago Europakoekin. Europako batez besteko datua 2,26 da. EAEn 1,64. Eta guk kontu erraz bat egiten dugu: goazen parekatzera ea zer izango zitekeen hemen hori inbertituz gero. Eta 800 milioi gehiago dira.
Arriskurik dago enpresak uxatzeko, beste nonbaitera alde egiteko?
1980ko hamarkadan, globalizazioaren harira oso fuerte eman zen hori. Baina pandemia ondoren, nik uste badagoela hausnarketa bat birlokalizaziora jotzeko. Hori, batetik. Eta bestetik, fiskalitateak pisu bat izango du enpresan. Baina patronalak onartzen duen bezala, hori ez da erabakigarria. Orain erabakigarria da energiarena, adibidez. Edo interes-tasena, nola finantzatzen dituzun enpresaren maileguak eta abar. Hor beti bezala izango dira enpresak errazago aterako direnak, baina hein handi baten esango nuke horiek dagoeneko kanpoan daudela. Enpresa bat martxan jartzerakoan elementu pila daude: non saldu behar duzun produktua, azpiegitura, hornitzaileak... Enpresaren inguruan dagoen ekosistema horrek pisu handia dauka. Bestea, niretzat oso azterketa sinplista da. Enpresen gaineko zerga eta fiskalitaterik altuena non dago? Iparraldeko herrialdeetan, herrialde industrializatuenetan. Hori begi bistakoa da. Baina hori ez da aipatzen.
Euskal enpresen errotzea kinka larrian al dago —Ibermaticaren salmenta, Siemens Gamesaren kaleratzeak...—? Langileentzat zein arrisku izan dezake horrek?
Guretzat hor adibiderik penagarriena Euskaltel da, haren bueltan pasa dena. Ez dago halako beste adibiderik. Horrek den-dena azaltzen du. Zertan bukatu duen proiektu publiko batek, inbertsio publikoarekin bultzatua eta jendeari eskatu zitzaiona beren etxeetan sartzeko azpiegitura publikoa martxan jartzeko. Oso agerikoa izan da prozesu desberdinetan nola hartu dituzten pribatizatzeko erabakiak, banan-banan, ondoren saltzeko, eta nork egin duen negozio horrekin guztiarekin. EAJren inguruko pertsona zehatz batzuk izan dira, eta deskapitalizatzeko eta pribatizatzeko apustu irmoa izan da. Niretzat eredu politiko bat ulertzeko adibiderik penagarriena da.
Zenbaitetan gertatzen da enpresetan hirugarren belaunaldia iritsi eta saltzen dutela, eta besteetan enpresek tamaina handi bat hartzea eta inbertsioa behar izatea. Euskal Herrian badaude enpresen behar izanei erantzuteko tresna nahikoak?
Hau lotuta dago lehen aipaturiko funts horrekin. Kezka badago, baina ez dago benetako plangintzarik egoera hori irauli dadin. Guk hala ikusten dugu.
Inoiz sindikatuek BGAEz (EPSVez) hitz egin duzue alternatiba gisa, enpresetan inbertitzeko. Etorkizunean pentsioak osatzeko dirua izanda, ausartegia izan daiteke?
BGAEak asmo batekin jaio ziren, eta asmo hori mantentzea da funtzio nagusia: pentsioak osatzea. Hori negoziazio kolektiboaren baitan jaio zen, testuinguru baten. Gaur pentsaezina izango zen. Ikusiko dugu Espainiako gobernuak zer egin nahi duen horrekin.
"BGAEak asmo batekin jaio ziren, eta asmo hori mantentzea da funtzio nagusia: pentsioak osatzea. Hori negoziazio kolektiboaren baitan jaio zen, testuinguru baten. Gaur pentsaezina izango zen"
Beti jartzen du eredu bezala Euskal Herrikoa: Hazia, Geroa...
Baina pentsa estatu mailako hitzarmenak nola sinatzen diren, zer nolako igoerekin, eta zer bilatu behar duzun osagarri horietan. Hori izan zen une jakin baten sinatu zen akordioa, eta guk beti ulertu duguna pentsio publikoen osagarri bezala. Baina nik uste dut funtzioa hori dela: bermatzea helburu hori mantentzen dela.
Eta dirua erabiltzea euskal enpresetan inbertitzeko?
Geroako fondoak euskal enpresetan erabiltzearen kontra ez dago ELA, baina horretarako enpresak honako bi baldintza bete behar ditu: lan baldintzak errespetatu eta gizarte erantzukizuna izan. Modu sinple batean esanda: armak egiten dituen enpresa euskaldunaren kasuan, ez litzateke balekoa, gizarte erantzukizunean huts egiten duelako. Beraz, Geroako fondoak euskal enpresak errotzeko bai, baina baldintza horiek betetzen baditu.
Pentsioen erreforman airean dago oraindik kotizazio maximoek eta pentsio maximoek gora egingo duten, eta kotizatzeko epea zabalduko den. Zein da ELAren posizioa igoerei eta epea zabaltzeari dagokienez?
Kotizazioen eztabaida dago, baina hemen benetako eztabaida dago orain konputuan. Eta guk dugun informazioaren arabera, Europako Komisioak oso garbi utzi du zer egin behar duen Espainiako gobernuak dauden Europako funtsak jasotzeko: egiturazko aldaketak. Gainera, zaila da orain desberdintzea Escriva ministroak berak zer esaten duen. Era berean, gogoratu behar dugu indarrean dagoela MEI belaunaldi arteko mekanismoa. Hori ere negoziazioaren parte da, nola moldatzen den edo nola igo daitekeen horretan egin beharreko ekarpena.
"Pentsioenean onartu beharko da etorkizunean gehiago ordaindu beharko dela. Hau ez da bakarrik ordainduko kotizazioekin. Praktikan kasik hori pasatzen da. Fiskalitatearekin ere ordaindu beharko da"
Kezka hori izanik, zer da bilatu beharko litzatekeena?
Pentsioenean onartu beharko da etorkizunean gehiago ordaindu beharko dela. Hau ez da bakarrik ordainduko kotizazioekin. Praktikan kasik hori pasatzen da. Fiskalitatearekin ere ordaindu beharko da. Ireki nahi ez diren eztabaidak dira.
Ez zaudete, beraz, pentsio sistema alde batetik joatearen alde, eta aurrekontuak, bestetik, orain bezala. Zuek nonbaitetik osatzekoaren aldekoak zarete?
Bai, beti esaten dugu, bitariko formula batera joan gaitezkeela. Beste tokietan egiten den bezala. Italia bezalako herrialde baten bitariko formuletatik egiten da. Baina uste dut berrikuntza gutxi dagoela horretan, Europan badagoela ibilbidea horrekin.
Pentsioena ere aberastasunaren banaketaren eztabaida da, eta gure posizio klasikoarekin lotutako gauzak dira. Zer esan digu ekonomiak azkeneko urteetan? Geroz eta aberatsagoak garela. Beste gauza bat da aberastasun hori nola banatzen den.
Gaia aldatuta, duela aste batzuk, enpresen barnean euskaraz aritzeko dinamikak abiarazi zenituzten LABekin eta Euskalgintzaren kontseiluarekin, Euskaraldiaren testuinguruari lotuta. Leloa da Euskaraz lan egitea, eskubide kontua. Eskubideez ari gara, zalantza gabe, baina ba al dago ekarpen kontu bat ere?
Eskubide bat izan beharko luke. Sektore publikoarekin egin dugun kanpainarekin paralelismoa bilatuz, bi gauza aldarrikatzen ditugu, ikusita datozen hamabost urteetan langileen erdia jubilatuko dela, aukera da administrazioa euskalduntzeko. Plan bat egin behar da euskaldunak izateko, baita egun geratzen direnekin euskarazko zirkuituak bermatzeko. Helburua bikoitza da: bermatzea euskaraz artatuko zaituztela, eta langile horiek aukera izatea euskaraz aritzeko bere lanean. Kanpainak hori bilatzen du. Enpresak langileek bertan euskaraz aritzeagatik izan ditzakeen onurak hortik datoz hein handi baten ere, langileen ongizate horretatik, giroa eta sortzen den errealitate hori positiboa delako.
"Ikusita datozen hamabost urteetan langileen erdia jubilatuko dela, aukera da administrazioa euskalduntzeko. Plan bat egin behar da euskaldunak izateko, baita egun geratzen direnekin euskarazko zirkuituak bermatzeko"
Nola daude harremanak LAB sindikatuarekin une honetan?
Ez daude ongi. Begi bistan da gaur egun estrategia desberdinak dauzkagula, eta oso agerikoa da, batez ere, negoziazio kolektiboan. Une honetan negoziazio kolektiboak garrantzia handia hartzen duenez, hori nabarmenagoa egiten da. Bi desberdintasun dauzkagu LABekin, eta testuinguru eta momentuaren arabera gauza baten islatzen dira diferentzia horiek. Batetik, beraiek mugimendu baten parte dira, eta mugimendu horren pean kokatzen dute sindikalgintzaren jarduera, EH Bildu eta Ernairekin. Gu, berriz, sindikatu bat gara, eta guretzat autonomia ezinbesteko elementua da eta esango nuke hala izango dela beti. Ondorioz, negoziazio kolektiboa praktikotasunera eramatean muga batzuk sortzen dira gauza konkretuetan. Esaterako, aipatu dizuet lehen gure aldarria EH Bilduri eta EAJri. Hori LABekin ezin dugu egin. Guretzat lehentasunak langile klasearenak dira, eta hori autonomiatik lortzen da. Bestela, jada beste muga batzuk dituzu. Administrazio publikoko soldaten borrokarako greba planteatzen genuen guk, baina ez dute onartu eta ez gara grebara joan. Mobilizazioak egin ditugu.
Bestetik, tresna ezberdinekin ari gara. Guk erresistentzia-kutxa dugu, publikoki arautua dagoena eta mundu guztiak daki zein baldintzetan kobratzen den kutxa hori. Eta kutxa horrek konfrontaziorako gaitasun handiagoa ematen digu. Greba bati aurre egin behar diozunean, zuk ez dakizu noiz bukatuko den. Ez dira irabazten dituzun argudioen arabera, baizik eta zure eusteko ahalmenari esker. Funtsean, hori da LABekin pasatzen zaiguna.
Eta gainontzeko sindikatuekin zein puntutan daude?
LABekin arazo horiek baldin badauzkagu, gainotzekoekin beste arazo batzuk dauzkagu, eredu sindikalarekin berarekin. Gu oso kritikoak gara elkarrizketa sozialeko eredu horrekin. Oso bitxia da herri honetan egiten dena, bai Nafarroan, bai EAEn. Are, EAEn beharbada bitxiagoa da pasatzen dena, lehendakariak deitzen dituelako % 28ko ordezkaritza besterik ez duten sindikatuak. Politikagintzan ezartzen diren arau demokratikoak ez dira sindikalgintzan ezartzen. Guretzat salbuespen araudia dago.
Horrekin batera, agente aktiboak dira euskararen kontra. Irungo udaltzainen kasuan bezala, izan ditugu beste kasu batzuk. Salaketak jartzen direnean, UGT eta CCOO daude.
Gogoratu naiz garai batean Nuria Lopez de Gereñu sailburua zenean, esan zigula arazoa zela ELAk ez zuela betetzen gehiengo sindikala izateagatik zegokion ardura edo papera. Europan ere hein handi batean hori pasatzen da. Guk badakigu salbuespena garela. Europako Sindikatuen Batasunean eta badakigu zein den egoera. Baina pentsatzen da gehiengo den sindikatu baten papera dela babesa ematea hemen egiten diren politika horiei; esertzea patronalak eta gobernuak esaten duten tokietan, eta nonbait auspotzea eta txalotzea hemen egiten dena.
"Pentsatzen da gehiengo den sindikatu baten papera dela babesa ematea hemen egiten diren politika horiei; esertzea patronalak eta gobernuak esaten duten tokietan, eta nonbait auspotzea eta txalotzea hemen egiten dena"
Desberdintasun horiengatik guztiengatik, eta batez ere mahai horietan ez egoteagatik, ELAk isolaturik gelditzeko arriskurik al du?
Isolatuta diotenean, hasteko, 102.000 afiliatu gara. Sindikatu handiena, eta hein handi baten gizarte zibilean dagoen eragile sozialik handiena. Badakigu halako ordezkaritzen kontra egiteak batzuetan batu egiten dituela beste batzuk. Baina gu, egunerokoan, lanean ari gara hainbat elkarte eta eragilerekin zenbait eremutan. Euskalgintzarekin, ekologismoarekin, feminismoarekin... Sindikatuak harreman ugari dauzka Euskal Herriko eskubide sozialen kartan. Dena den, beti, kontraboterean gaudenok, jakin behar dugu ez dela samurra izaten posizio hori. Hautua egin dugu. Elkarrizketa sozial horietan izango bagina, oso babestuta izango ginateke. Baina ez genukeen guk egin behar duguna egingo, eta ez ginateke zintzoak izango geure buruarekin.
Lan-istripuetara joanda, badirudi urte bereziki gogorra izaten ari dela.
Pandemiaz geroztik, goranzko joera dago.
Lehen aipatu duzu Yolanda Diazekiko kritikoak zaretela, baina honi lotuta lan istripuei loturiko delituak gogorrago legez gogorrago zigortzeko beharra aipatu zuen duela astebeteko agerraldi baten, Bilbon. Nola ikusiko zenukete halako neurri bat hartzea?
Hor ikusi beharko litzateke zenbat dagoen egiazkoa horretan, eta zenbat propagandakoa. Hori esanda, hemen zer ikusten dugu: enpresa askotan merkeagoa ateratzen dela legea ez betetzea, betetzea baino, eta segurtasunean ez dela behar bezainbeste inbertitzen. Oinarrizko kontu bat bada ere, ezin dugu ahaztu enpresari eta enpresaburuari dagokiola segurtasuna bermatzea. Hala dio legeak.
Era berean, lotuta dago lan munduarekin eta osasunarekin. Lan mundua prekarizatu egin da. Lan-istripuen erdiak kontratu baten lehen bi hilabeteetan gertatzen dira, eta egun dagoen lan-mugikortasunarekin... Gainera, lan-istripuetan zuzenean hiltzen direnez gain —urtean 50 bat Euskal Herrian—, gaixotasun profesionalak ere daude. Nazioarteko erakundeen arabera, lan-istripuetan hildako langile bakoitzeko 35ek galtzen du bizitza gaixotasun profesional baten ondorioz. Estatistika horrek Euskal Herrian beste inpaktu bat izango du, baina etengabeko borroka da: zer pasatzen den, estatistikek zer jasotzen duten eta zein errealitate gordinean gauden. Hori lotuta dago soldata baxuekin eta prekaritatearekin.
Gaixotasun profesionalak aitortze aldera, lehenengo pausoa izango litzateke estatistiketan sartzea edo lan-istripu bezala errekonozitzea?
Biak. Aitortu behar da arazo bat dagoela gaixotasun profesionalekin, eta hori estatistiketara eraman behar da eta beharko lukeen arreta instituzionala eman. Gainera, inspekzioaren kontua dago. 200 inspektore gehiago behar dira arazoari behar bezala aurre egin nahi baldin bazaio. Bestela, makillajearekin, aurrera egiten jarraitzen duzu hala moduz. Esaten dute arazoa dela inork ez duela izan nahi, oposizio zailak direla... Baina, edozein kasutan, inspekzioek hemen rol garrantzitsua dute.
"Aitortu behar da arazo bat dagoela gaixotasun profesionalekin, eta hori estatistiketara eraman behar da eta beharko lukeen arreta instituzionala eman"
Ekonomia berriaren mantra zabaldu da aspaldi. Riderrena izan daiteke horren adibiderik entzunenetako bat. Lan eskubideak arriskuan daude?
Bai, baina kontuz honekin. Muturreko adibide bat da. Autonomo faltsuen eztabaida beti dago hor, baina egia da digitalizazioaren kontuarekin autonomo faltsuena asko handitu dela. Adibide bat da ikusteko kapitalismoak zein pauso ematen dituen nolabait etekinak handitzeko, eta zein nolako formuletara jotzen duen. Arautu behar da, langileak direla jaso, hitzarmenetara lotu, eta listo.
Ekonomia berri horretan sortzen diren enpresak eta proiektuak arinago doaz araudia baino?
Bistan da. Begira oraindik zenbat epaiketa dauden. Baina honekin batera gogoratu behar da prekaritatea ez dela ematen bakarrik denok ikusten ditugun horietan. Beste zenbait sektoretan ematen da, adibidez, ostalaritzan, eraikuntzan, zer esanik ez, zaintza munduan. Eta batez ere emakumeak dauden sektoreetan oso modu nabarmenean. Sektore publikoan ere, azpikontratetan lan egiten dutenak. Beti saiatzen gara argazki osoa eskaintzen.
"Gogoratu behar da prekaritatea ez dela ematen bakarrik denok ikusten ditugun horietan. Beste zenbait sektoretan ematen da, adibidez, ostalaritzan, eraikuntzan, zer esanik ez, zaintza munduan"
Kontsumitzaile bezala, erantzukizuna dugu? Jarrera kritikoa falta zaigu?
Halako hausnarketetan arriskua duzu ardurak parekatzeko. Kontsumitzaileok beti izango dugu zerbait egiteko ardura. Baina ezin daiteke parekatu. Noski, pedagogia egin behar da, kontsumoen aldaketa hori lortzeko. Baina ardura zuzena da gobernuena, Aldundiena eta udaletxeena. Pribatizatzeko eredua garatu da. Egiten duzuna da jendeari ez igo zergak, eta horretarako bestea merkeago eskaini. Eta jokoan daude lan-baldintzak eta zein erreferentzia ematen den instituzio publikoetatik.
Hilabete inguru besterik ez zaigu geratzen urteaa bukatzeko. Nolakoa izan da 2022 ELArentzat?
Inflazioaren egoerak oso baldintzatuta. Ez da berria. Aurreko urtean 6,5ean bukatu genuen, baina gora egin du, 10era ere iritsi da, eta horrek tentsioa jarri du negoziazio kolektiboan. Gainera, esan dizuedan bezala hitzarmen asko negoziatzen ari dira une honetan, eta baldintzatu dute. Eta orain, erabat murgilduta hauteskunde sindikalen epe trinko honetan.
"Uste dut, momentuz esan dezakegula, aurreikusitakoaren arabera goazela [hauteskunde sindikaletan]. Eta lehendabiziko sindikatua zarenean, ez da gutxi"
Zer moduz doaz hauteskundeak?
Momentuz, ongi. Baina Nafarroan, adibidez, maiatzean bukatuko dugu, administraziokoak hor izaten baitira. EAEn pixka bat lehenago. Argazkia martxoaren bueltan izango dugu. Eta uste dut, momentuz esan dezakegula, aurreikusitakoaren arabera goazela. Eta lehendabiziko sindikatua zarenean, ez da gutxi.
Eta nolakoa aurreikusten duzue 2023a?
Kezka bati beste bat gehitzen zaio beti. Ziurgabetasun hori aurrean izanda, eta jakinda interes-tasak non dauden jakinda, testuingurua ez da erraza izango. Aurreikuspenak egiten dira, eta esaten da momentu bateko etenaldia izango dela eta gero bueltatuko garela bestera. Gure zalantza da balizko atzeraldi horrek zer nolako eragina izan dezakeen langabezian, eta enpleguan batez ere zein ondorio etor daitezkeen, 2008an eta 2013an ikusi genuelako. Izan dezakegun krisiaren ezaugarriak beste modu batekoak izango dira, baina ea zein nolako egoeratan geratzen garen horrelako atzeralditan. Zalantza duzu, gainera, zer izango duzun aurretik eta nola egingo diozun aurre egoera horri negoziazio kolektiboan.
Hala ere, konstatazio bat ikusten dugu, ez beraiek konbikzioz egiten dutena, baina bai beharrez: politika publikoen esku-hartzeak zein nolako garrantzia duen. Azkeneko hamarkadetan etengabeko tabua izan da, eta oso argi ikusi da non dagoen konponbidea. Ikusi beharko da noraino eramaten den, beharra izango dugulako. Zalantza asko dauzkagu, benetan atzeraldia etortzen bada, zer nolako egoeratan geratuko ginatekeen.