Duela mende bat, gizakiak ongarri ez-organikoak masiboki egiten ikasi zuen. Horren ondorioz, nekazaritzak izugarri handitu zituen etekinak. Baina, gaur egun, menpekotasun horrek planeta osoaren elikadura-segurtasuna arriskuan jartzen du. Prezio altuen agertoki batean, Munduko Bankuak sustantzia horien erabilera murriztea aurreikusi du, eta horrek gari, arto edo arroza tona gutxiago izatea esan nahi du, batez ere garapen-bidean dauden ekonomientzat. Nitrogenoz egindako ongarri guztiek, munduan gehien erabiltzen direnek, gas naturala edo ikatza erabiltzen dute funtsezko intsumo gisa. Ondorioz, 2021ean energia garestitzeak izugarri igo zuen ongarrien prezioa.
Urte horretan bertan, Europako Batasunak eta Ameriketako Estatu Batuek zehapenak ezarri zizkioten Bielorrusiari, merkantzia horren esportatzaile nagusietako bati. Txinak, sektoreko beste erraldoi batek, urea eta fosfatoaren salmenta etetea agindu zuen 2022ko ekainera arte, hornidurak gorde eta produkzio nazionala bermatzeko. Gerrak eman du azken bultzada. Errusiak, munduko lehen ongarri-ekoizleak, txorrota itxi du aldi baterako, eta horrek eskasia handiagoa eragiten du merkatuan. Ondorioz: Munduko Bankuaren kalkuluen arabera, ongarrien prezioa % 70 igoko da aurten, 2021ekin alderatuta, eta energiaren kostuak atzera ere egiten ez badu, gehiago igotzeko aukera izango du.
Kezka nagusi
Eta mundu mailako egoera kezkagarri honen aurrean, zein da Euskal Herriko baserritarren egoera? Nola eragiten die euren egunerokoan ongarrien prezioen igoera ikaragarri honek? David Navarro nekazari nafarra zereal familia-ustiategi batetik bizi da Tuteran. 16 urterekin hasi zen aitarekin baratzean lanean, eta lurretik bizitzea maite duela esaten dio EnpresaBIDEAri. Egunez egun entzuten dituzten albisteengatik oso kezkatuta daudela aipatzen du, gero eta zailago egiten ari baitzaie ezinbestekoak dituzten halako produktuak eskuratzea, ongarri ez-organikoak egiteko gas naturala behar baita: “Eta honek garestitu egiten du fabrikazioa, baina, gainera, fabrika asko gelditu egin ziren gasaren prezioa ongarrian jasanarazi ezin izateko beldurrez, eta, beraz, oraindik garestiagoa izan da. Bestalde, zenbait herrialdek salgaiak pilatu dituzte, hornidura ezaren beldur direlako. Kostu horiei eustea oso zaila izaten ari da guretzat. Labore batzuen azken prezioa oso gutxi igo da. Eta beste batzuek, hala nola zereala lantzen dugunok, igoera handiak izan ditugu. Laster ez da erraza izango gure eguneroko lanean izaten ari garen igoera ikusgarriak konpentsatzea. Oso kezkatuta gaude”.
David Navarro: “Ez da erraza izango gure eguneroko lanean izaten ari garen igoera ikusgarriak konpentsatzea. Oso kezkatuta gaude”
Espainiako estatuan kontsumitzen diren bi milioi tonetatik 55.000 tona Nafarroan kontsumitzen dira. Urearen prezioa, Nafarroako ia labore guztietan erabiltzen den oinarrizko ongarriarena, iaz baino hiru aldiz handiagoa izan da. Félix Bariain UAGN Nafarroako Abeltzain eta Nekazarien Elkarteko burua da, eta haren esanetan ez da baserritarra kaltetu bakarra izango: “hainbat faktore elkartu dira: ongarrien kostu handia, gainerako inputen prezio altua eta baldintza klimatiko gogorrak —joan den astean 40ºtik gorako tenperaturak jasan dituzte Nafarroan—. Baina honen guztiaren ondorioak ez ditugu bakarrik nekazariok sufrituko, kontsumitzaileentzat ere buelta ekarriko du, elikagai bihurtzen den zereal-kilo gutxiago izango baita, eta horrek igoera handiagoa ekarriko du elikagaien prezioan: ogia, pasta...” Kezkatuta azaltzen da Bariain nekazarien etorkizunaren inguruan: “Nafarroan 30 urtetik beherako 78 nekazari daude: kopuru dramatikoa da. Zer ari gara gaizki egiten 78 nekazari horiek gure elikaduraren arduradun izan daitezen etorkizunean?”.
Baina ongarrien igoera nabarmen hau ez da Errusiaren gerraren ondorioz hasi. Aurretik ere asko igo ziren ongarrien prezioak. Gero, gerrarekin, bikoiztu egin dira eta, batzuetan, hirukoiztu. Tona bakoitzeko 200 eurotik 700 eurora igaro da produktu hauen prezioa, eta datorren urterako 900 eurokoa edo gehiagokoa ere izango dela dio Javier Torrek, UAGA Arabako Nekazarien Elkarteko lehendakariak. Honen esanetan, iaz garai honetan ongarri erosketak eginak zituzten jada, baina orain inor ez da ausartzen bolumen handiak erostera, oso garestiak direlako, eta gero erortzen badira, porrot egiteko arriskua dutelako. Ahalik eta gutxien erosten saiatuko dira; horregatik, izango duten arazorik handiena ziurgabetasuna da. “Nekazari askok zerealik ez ereitea erabakiko dute ongarrietan ez gastatzeko; izan ere, prezioa igotzen ari den arren, ez dakigu zein preziotan egongo den hurrengoa, eta nahiago dute ez arriskatzea. Are gehiago, batzuk are gutxiago erein dute, merkatuan behar adina ongarri ez izateko beldur direlako”, nabarmendu du.
Pedagogia, gakoa
Egoera honen aurrean, Bariainen iritziz, gakoetako bat pedagogian datza. Nekazaritza, elikadura eta abeltzaintzaren gaia eskoletara eta ikastoletara eraman behar da, bestela borroka galdua izango baita: “1960ko hamarkadan, familia baten diru-sarreretatik % 60-70 elikadurara bideratzen zen. Orain, aldiz, % 15 besterik ez dugu erabiltzen. Batez besteko hori % 20-25 euro igoko bagenu, kostu hauek bideragarriak lirateke. Ez du zentzurik, ordea, gure elikaduran zuhurkerian aritzea, eta guztiek plasma-telebista, azken smartphonea eta markako arropa garestiei lehentasuna ematea. Gure ekoizpen sarea zaindu behar da: gure baserritarrak, gure abeltzainak, gure ortuak. Gure legatua dira”.
Félix Bariain: “Ez du zentzurik gure elikaduran zuhurkerian aritzea, eta guztiek plasma-telebista, azken smartphonea eta markako arropa garestiei lehentasuna ematea”
Bariainen ustez, irtenbidea garbi dago: gurearen aldeko apustua ezinbestekoa izango da aurrera egin ahal izateko. “Egun nazioarte mailan dugun politika komun bakarra NPB (Nekazaritza Politika Komunitarioa) bada, haren jarraibideak aldatu egin beharko dira. Zaindu egin behar da ekoizpen-sarea, zero kilometroa, tokiko enpresak, enplegua sortzen duten landa-eremuko ETEak. Hauek, gainera, gutxitu egiten dute beste arazo handi bat, hala nola herri txikien despopulazioa”.
Labur esanda, oso zaila da abonuak alde batera uztea. Aukera merkeago edo naturalagoekin ordezkatzea ez da erraza, eta ia antzeko prezioak erabiltzen dira. Eta abonatua alde batera uzteak produkzio galera handia ekar dezake. Nekazarien orainak lotura estua du munduko egoerarekin, eta ez dirudi garai onak direnik.