Azken hamarkadetan, indar neoliberalen etengabeko errezeta izan da banaketa-pentsioen sistemak —Europan gehiengoa— kapitalizazio-eredura aldatzea. Hala estatua kargetatik eta erantzukizunetatik askatu nahi zuten, euren ustez, Bigarren Mundu Gerraren ondoren sortutako politika interbentzionisten eta ongizate-politiken ondorioz gehiegizkoak baitziren. Argumentario ofizialak, hala ere, erantzukizun indibiduala eta aurrezpena eskatzen zituen, behin lan-aldi aktiboa amaituta diru-sarrera beharrari aurre egiteko. Eta era berean, lanaldi hori luzatu nahi zen.
Txile eredu liberal gisa
Teoria horiek 1980ko hamarkadako Hego Amerikako herrialdeetan aplikatzeko moduko eremua aurkitu zuten. Izan ere, iraultza autoritario kontserbadoreak modernizatu egin nahi zituen egitura ekonomiko ez oso eraginkorrak eta estatuaren esku-hartze nabarmena zutenak. Txile, Pinocheten estatu-kolpearen eta diktadura militar baten ondoren, froga-eremu bikain gisa agertu zen neoliberalismoaren teorikoentzat, hein handi batean Chicagon bildutakoak, Milton Friedmanen gidaritzapean.
Txile, Pinocheten estatu-kolpearen eta diktadura militar baten ondoren, froga-eremu bikain gisa agertu zen neoliberalismoaren teorikoentzat
Chicago Boys deiturikoek —AEBetan ikasitako ekonomista txiletarrek— Txilen bultzatutako iraultza monetarista eta liberalizatzailearen oinarrietako bat pentsio-sistemaren erabateko erreforma izan zen. Modu pribatuan administratutako kapitalizazio indibidualaren eskeman oinarritu zen. 1982tik aurrera, pentsio-funts administratzaileren bateko kide izatera behartu zituzten besteren konturako langile guztiak —indar armatuak eta polizia izan ezik—. Langile autonomoak ere kanpoan geratu ziren, eta hori izan da estaldura-tasa espero baino txikiagoa izatearen arrazoia.
Trantsizio-kostuak
Hala eta guztiz ere, trantsizio-kostu handiak eragin ditu hainbat hamarkadatan garai bateko banaketa-erregimena kapitalizazio-sistema berrira aldatzeak, hainbat arrazoirengatik: langileek lehendik eskuratutako eskubideengatik, laguntza-pentsioengatik eta eta gutxieneko pentsioa lortzeko diru-sarrera osagarriengatik. Hori guztia ordura arte estatuak administratzen zituen gizarte-kotizaziorik gabe ordaindu zen.
Azken balantzea Latinoamerikako eskualde-esparruaren barruan kokatu behar da, eta liberalizazioak eta herrialdeak esportatutako lehengaien prezioen igoerak azken hamarkadetan eragin duten hazkundearen barruan. Ez ziren lortu, ezta gutxiago ere, langileen azken soldataren % 80aren pareko pentsioak. Ordainsari gordinaren % 10eko ekarpena txikiegia izan zen biztanle gehienen artean pentsio duin baterako kapitala metatu ahal izateko.
Pentsio-funtsen kudeaketa pribatuaren mugak
Pentsio-administratzaile pribatuen gastu handiek ere eragin dute prestazio baxu horietan, nahiz eta administratzaile horiek kontzentratzen joan diren eta, hori dela eta, errentagarritasun handi samarra izan duten. Pentsio-funtsen errendimendu aitortua nahiko handia izan zen hazkunde ekonomiko handieneko lehen urteetan ( % 10), baina ondoren behera egin zuen, eta batez beste ehuneko bospasei ingurukoa da. Nolanahi ere, Txileko ekonomiaren hazkundea pentsioena baino askoz handiagoa izan da.
Sistema osoan indarrean jarraitzen dute banaketa-sistemen gabezia tradizionalek, hala nola seme-alabak hazteagatik lana aldi baterako utzi behar izan duten emakumeen pentsio baxuagoek edo langabezian denboraldi luzez egon diren langileen penalizazioak
Sistema osoan indarrean jarraitzen dute banaketa-sistemen gabezia tradizionalek, hala nola seme-alabak hazteagatik lana aldi baterako utzi behar izan duten emakumeen pentsio baxuagoek edo langabezian denboraldi luzez egon diren langileen penalizazioak. Azkenik, estatuak oraindik ere pentsioen ordainketaren % 60 baino gehiago jasaten du, eskuratutako eskubide guztiengatik eta pobrezia-egoeran geratzen diren guztiei eta sistematik kanpo geratu zirenei gutxieneko estaldurengatik.
Arrakasta-eredutik zalantzan jarritako eredura
Laburbilduz, Txilen —eta kapitalizazio sistema ezarri duten Hego Amerikako beste hamalau herrialdeetako gehienetan— balantzea ez da oso itxaropentsua. Estatuak hainbat hamarkadatan eutsi behar die langileek lehengo banaketa-sistemaren indarraldian eskuratutako eskubideen gastuei. Gainera, kapitalizazio-ereduak lan egiteko adinean dauden biztanleen artean lehendik zeuden desberdintasunak errepikatzen ditu —ez baditu zabaltzen—. Pobrezia-egoerak saihesteko mekanismoak, intentsitate handiagokoak edo txikiagokoak, orain gizarte-kotizazioekin finantzatu ezin den estatu baten ardurapean daude berriz ere. Bestalde, irabazi-asmoa duten administratzaileen funtsen kudeaketa pribatuak, kudeaketa-kostu handiek eta nazioartean dagoen kapital-ugaritasunak —ez duena errentagarritasun handiak lortzea errazten arrisku handiak hartzen ez badira— sistema zigortu berri dute.
Erreforma partziala
2008an sistemaren erreforma onartu zen, baina inork ez zuen planteatu aurreko banaketa-sistemara itzultzea. Funtsean, estatuaren prestazio osagarrietarako sarbidea hobetu zen, autonomoak pixkanaka integratu ziren eta langileen kolektibo garrantzitsuek sistemaren administratzaileekin batera negoziatzea erraztu zen, baldintza hobeak ziurtatzeko. Azken hilabeteetan, ezkerreko presidente berriak, Boricek, sistema misto baterantz aurrera egiteko erreforma berri bat egiteko asmoa zuen, baina egoera politikoaren bilakaerak azkenean bertan behera utziko duela dirudi.
Australiako modeloa
Txilen ez bezala, Australiako kapitalizazio-eredua gobernu demokratiko eta ezkerreko batek ezarri zuen 1983an. Australian ez zegoen benetako pentsio-sistemarik, eta estatua baliabiderik eta higiezinen jabetzarik gabeko pertsona handiei laguntzera mugatzen zen, ohiko bizileku bera barne.
Sortzen ari ziren inflazio-tentsioen testuinguruan, gobernuak eta gizarte-eragileek adostu zuten itundutako ordainsarien urteko igoera (% 3) nahitaezko aurrezki bihurtzea, kapitalizazio-sistema berri baten hazi gisa. Superannuation da, nahitaezko pentsio-plana. Superannuationak ezartzen du soldata gordinaren ehuneko bat pentsio-funts gisa erabili behar dela nahitaez, aurrezteko. Ordainsari-tarte horrek ez du zergarik.
Superannuationek ezartzen du soldata gordinaren ehuneko bat pentsio-funts gisa erabili behar dela nahitaez
Estatuak funts horien administratzaileak zorrotz ikuskatzen ditu, eta lau erakunde handitan kontzentratzen joan dira. Erakunde horiek banketxeei lotuta daude, eta, askotan, beste zerbitzu batzuk eskaintzen dituzte, hala nola bizi-asegurua. Hala ere, erakunde baten balizko porrotaren kasuan —oraingoz ez da inoiz gertatu—, estaldura publikoaren maila Australiako ekarpenen lehen 250.000 dolarretara mugatzen da, balizko etekinak kontuan hartu gabe.
Zahartzarorako higiezinen inbertsioa
Etengabeko hedapenean zegoen ekonomia batean, eskulanaren beharra eta soldata altu samarrak zituen ekonomia batean, ohiko aurrezki sistema higiezinen inbertsioa izan zen. Australian inoiz krisian sartu ez den merkatua da. Errenta ertain eta handiko familiek hainbat jabetza eskuratzen dituzte bizitza osoan, eta, bitartean, oraindik jabetzarik lortu ezin duten gazteei edo etorkinei alokatzen dizkiete. Mekanismo horrek indarrean jarraitzen du, nahiz eta Superannuation delakoa nahiko berria den eta kapital-metaketa handiegirik onartu ez duen. Izan ere, hasierako % 10etik aurrera, pentsio-funtsetara bideratutako nahitaezko kopurua pixkanaka handitzea ezarri da, 2025ean % 12ra iristeko.
Estatuak laguntza-pentsioen estaldura-maila murriztu du, 65 urtetik gorako pertsonen % 75etik % 70era. Bestalde, 65 urte baino gehiago dituztenen lan-jardueraren maila % 13ra igo da. Izan ere, inkesten arabera, 45 urtetik gorako gizonen laurdena mentalizatuta dago 70 urtetik gora lan egiteko.
Errenta ertainak eta handiak dituzten familiak hainbat jabetza eskuratzen ari dira bizitza osoan, eta, bitartean, oraindik jabetzarik lortu ezin duten gazteei edo etorkinei alokatzen dizkiete
Australiarrek pentsio-planaren zati bat erreskatatu dezakete, oraindik etxebizitza nagusiaren hipoteka ordaindu gabe badute. Diru-sarrera gutxien dutenen artean ohikoa da etxebizitza saltzea, eta txikiago eta merkeago batean bizitzea, gastuak murrizteko eta diru-sarrera gehiago izateko modu gisa. Izan ere, erretiroa hartzerakoan etxebizitzaren moneta hori behin eta berriz aipatu izan da Espainiako Bankuak zahartzarorako eskuragarri dituen errentak hobetzeko faktore gisa.
Gainerakoek nahi adina aldiz alda dezakete erakunde kudeatzailea, eta kolektibo profesional jakin batzuek kudeatzaile espezifiko bat dute, hasiera batean, gainerakoek baino baldintza hobeak eskaintzen dizkiena.
Kontuan hartu beharreko lau ideia
Lehenik, banaketa-sistema batetik nahitaezko kapitalizazioko sistema batera igarotzea prozesu luze eta konplexua da, bereziki garestia diru-kutxa publikoentzat, fiskalitate orokorretik eskuratutako eskubideei aurre egin behar dietenean, gizarte-kotizazioengatik inolako diru-sarrerarik izan gabe.
Bigarrenik, kapitalizazio-sistemak norbanakoaren erantzukizuna, aurrezkiaren zentzua eta gizabanakoen epe luzerako aurreikuspenak eskatzen ditu. Gizartean dauden desberdintasun sozialen maila zehatz-mehatz errepikatzen du, eta ez du berez sortzen konpentsazio-sistemarik. Edozein kasutan, Estatuaren eta fiskalitate orokorraren kargura joan ohi da hori.
Hirugarrenik, kapitalizazio-sistemaren funtzionamendua tokiko ekonomiaren bilakaerak eta aurrezkiaren eta kapitalaren nazioarteko errentagarritasun-aukerek asko baldintzatzen dute. Aurreratzen eta hedatzen ari den herrialde batek —ekonomikoa eta demografikoa— errentagarritasun handiagoa eta baliabide gehiago sortu ahal izango ditu bere pentsio-planetarako, ekonomia heldu eta posindustrial batek baino.
Eta laugarrenik, kudeaketa-kostuak, funtsen kudeatzaileen irabazi-nahia eta tokiko edo nazioarteko finantza-sistemaren balizko porroten aurreko babesa kapitalizazio-sistemaren beste arrisku-puntu batzuk dira.
Laburbilduz, aurrezpena, norberaren buruaskitasuna edo langileen adin aktiboa luzatzea bezalako balioak orokortzeaz gain, kapitalizazio-sistemak ez dirudi benetako alternatibarik gurea bezalako gaur egungo banaketa-sistemen aurrean. Trantsizio-kostuak oso handiak eta oso garestiak dira diru-kutxa publikoentzat, eta ez ditu konpontzen jaiotza-tasaren beherakadak eragindako erronkak, ezta kalifikazio txikiko eta soldata txikiko lanpostuen sistemak eragindakoak ere. Eta erretiratuen eta langile aktiboen artean zeuden desberdintasun sozial berberak errepikatzeko edo areagotzeko joera du.
Artikulu hau VIA Empresa hedabiderako idatzi da originalki, eta bertatik itzuli eta egokitu da.