Datorren astelehenean hiru urte beteko dira Ukrainako gerra hasi zenetik, baina horren etorkizuna eta balizko bakearen negoziaketa puri-purian daude, baita herrialdeen arteko tentsio eta ezinegonak ere. Astelehenean Parisen goi bilera egin zuten Europar Batasuneko zenbait herrialdek —denek ez zuten gonbitea jaso, Esloveniak, esaterako—, eta agerian geratu ziren hurrengo pausoei buruz dauden ikuspegi desberdinak: Erresuma Batua eta Frantzia bake-tropak bidaltzeko prest agertu ziren bitartean, Alemania, Espainia eta Poloniak ez zuten bide beretik jo.
Europar Batasuneko herrialdeen zatiketa ezin da ulertu AEBk Errusiarekiko jarreran izandako aldaketa aintzat hartu gabe. Europar Batasunak eta NATOk Ukrainaren alde egin bazuten ere, AEB izan zen gehien babestu zuena, alde handiarekin. Azken hilabeteetan, baina, 180 graduko bira egin du eta atzean izen bat dago: Donald Trump. Vladimir Putinengana gerturatu da presidentea. Atzo bertan Saudi Arabian bildu ziren Marco Rubio eta Serguéi Lavrov AEB eta Errusiako Kanpo-Arazoetako ministroak, hurrenez hurren, Ukrainako gerraren amaieraren hasieraz hitz egiteko, bi herrialdeetako presidenteen arteko bileraren aurrekaritzat jo daitekeen topaketa baten. Negoziazio horretan, baina, ez Ukrainak, ez Europar Batasunak, ez dute sarbiderik izan. Volodímir Zelenski Ukrainako presidenteak argi du eurak ez dauden mahai baten ez dela bakerik negoziatuko.
Edozein kasutan, hiru urte beranduago Ukrainako gerra bere horretan dabil eta zaila da amaiera irudikatzea. Bigarren Mundu Gerratik Europan eman den gatazka militarrik handiena da. Datuak ez dira zehatzak, baina Nazio Batuek 2024ko abenduan partekatutakoaren arabera, 255.500 hildako inguru daude bi aldeetakoak gehituz gero, horietatik 12.500 zibil. 2023rako estiimatzen zen 7,3 milioi pertsonek egin dutela ihes herrialdetik eta 7,1ek herrialde barnean beren etxetik joan behar izan dute.
Ekonomian ere kolpe latza izan zen, batez ere Europako herrialdeentzat, oinarrizko hainbat lehengaien inportazioetan Ukrainak zein Errusiak zuten pisuagatik, eta azken horri ezarritako zigorrek izan zuten pisuagatik. Aitzitik, hiru urteko perspektibak ahalbidetzen du ikustea gerrak izandako kostua, zein puntura arte iritsi diren kolpe horren eraginak gaurdaino, eta Errusiaren kontra egiteko politikek zein puntura arte bete duten bere helburua. Galdera horiek erantzun aurretik, baina, guda nondik datorren koka dezagun.
Aurrez ikusi zitekeen gudaren kronika?
Gerra abiaraziko zuen inbasioa 2022ko otsailaren 24ean gertatu bazen ere, gerraren aurrekariak ulertzeko atzera egin behar da. 2013 eta 2014 urte artean hainbat gertakari eman ziren. Kieven Maidan —Europaren aldeko kideen taldea— sortu zen; Viktor Yanukovichen, momentuan Ukrainako presidentea zenaren, aurkako taldea zen. Hark errusiar interesak defendatzen zituen, eta hori horrela, erbestean bukatu zuen eta hauteskundeak deitu zituen. Petro Poroshenko izan zen garaile, Ukraina Europar Batasunean sartzearen aldekoa. Tartean, Ukrainan, Odessa hirian, Sindikatoen Etxean hilketa gertatu zen: gutxienez Errusiaren aldeko 46 ukrainar erail zituzten.
Aldi berean, baina, Krimeako gatazka hasi zen, Errusia eta Ukrainaren artean. Izan ere, herrialdearen parte horretan, Errusiarengandik gertuago sentitzen zen biztanleen gehiengoa. Urte bereko martxoan independentzia erreferendum bat egin zuten Krimean: Ukraina uztea erabaki zuten herritarrek, Errusiarekin elkartzeko.
Ekonomian ere kolpe latza izan zen, batez ere Europako herrialdeentzat, oinarrizko hainbat lehengaien inportazioetan Ukrainak zein Errusiak zuten pisuagatik
Bide beretik jo zuten Donetsken hilabete beranduago eta errebolta separatista hasi zen. Burujabetza aldarrikatu zuten errusiazaleek, protestak eginez eta eraikin publikoak hartzera iritsiz. Donetsk eta Lugansk errepublika independente autoproklamatu ziren, gehienak Errusiaren aldekoak baitziren. Operazio militar batekin erantzun zuen Kievek. Ukrainak errebolten errepresioa hasi zuen herrialdearen ekialdean eta momentu hartan Ukraniar indar armatuaren eta Errusiaren aldeko sektore separatisten arteko gatazka armatua hasi zen. 2015ean, jada, gatazka gerra bilakatu zen, Minskeko akordioarekin su etena ezarri zen Donetskeko eta Luganskeko eremu jakin batzuetan.
Gatazka gerra bilakatzeko azken aurrekaria 2021eko apirilean topa daiteke. Ukrainak eta Errusiak Donbassen tropak hedatzea egotzi zioten elkarri, eta azaroan Errusiako tropak Ukrainako mugan mugitzen hasi ziren. 2022ko urtarrilean Errusiak AEBri eskatu zion NATOk atzera egin eta 1997ko mugetara erretiratzeko. Eskakizun horren aurrean, ordea, NATOk borrokarako hegazkin eta itsasontzi gehiago bidali zituen Europa ekialdera. Otsailean Txinak eta Errusiak adierazi zioten AEBri bat egin zutela, eta AEBk jakinarazi zuen Errusiaren erasoaldia egun gutxitan has zitekeela. 2024eko otsailaren 24ean Errusiak operazio militarra abiatu zuen Donbassen, eta Errusiako indarrak Kievera iritsi ziren hortik gutxira. Hiru urte beranduago, Errusiako tropak Ukrainako hainbat lekutatik joan dira, zenbait zonalde kontrolatzen jarraitzen badu ere.
Gerraren kostua
Gerraren kostu ekonomiko zein humanitarioak nabariak izan dira hasieratik. Lehenengo bi egunetan 150.000 pertsonak egin zuten ihes Ukrainatik, lau egunera 500.000 errefuxiatu baino gehiago ziren, eta martxorako erbesteratutako pertsona kopurua 3,7 milioira iritsi zen. Egun 6,7 milioi ukraniar dira Europako beste herrialdetara erbesteraturikoak. Bestaldean, NBEren arabera, Ukrainan geratu den populazioaren %40k laguntza humanitarioaren beharra du bizirauteko.
Munduko Bankuak 2024an emandako datuen arabera, gerraren kostua 200 milioi eurokoa da egunean
Hori gutxi balitz, Munduko Bankuak 2024an partekatutako datuen arabera, gerraren kostua 200 milioi eurokoa da egunean. Erakunde berriaren estimazioek diote Ukrainak 447.000 milioi euro beharko dituela datorren hamarkadan azpiegiturak, zerbitzu publikoak edota etxebizitzak egiteko. Bai Munduko Bankuak, bai Nazioarteko Diru Funtsak diote horretarako ezinbestekoa izango dela nazioarteko komunitatearen laguntza. Momentuz, EBko 27 herrialdeek diruz lagundu dute Ukraina 50.000 milioi eurorekin, eta NATOk ere babestu du Ukraina.
Energiaren auzia: eragina nori?
Errusiak atzera egin zezan harturiko neurri nagusienetakoa izan zen Europar Batasunak eta beste zenbait herrialdek ezarritako zigor ekonomikoak. Horien artean aipatzekoak dira Errusiako ikatzaren eta petrolioaren inportazioa EBko herrialdeetara, baita epe luzeko planak Errusiako gasarekin zegoen mendekotasuna gutxitzeko, edota Errusiako sektore gakoetan inbertitzeko debekua, energia eta teknologia tarteko. Aipatzekoa da Errusiak munduko gas erreserben laurdena bereganatzen duela. Munduan petrolioa esportatzen duten herrialdeetan bigarren postua du; haien erreserbak %5 dira munduan.
Hala, 1970ko hamarkadatik eman den energia krisi larrienetako bat eragin zuen gatazkak. Energia prezioek gora egin zuten herrialde askotan: gasaren fakturen prezioak bikoiztu eta elektrizitatearen prezioa %70 inguru hazi zen.
Nahiz eta berehala bertako ekonomiak golpea jasan, errusiar ekonomia laster berreskuratu zen. Estrategia horren oinarrian dira gerran oinarritutako ekonomia, eta Txinaren laguntza. Berdina gertatu zen rubloarekin, errusiar monetarekin: ia gatazka aurretiko balioa berreskuratu du. Erregaiari dagokionez ere, hasierako kolpeari aurre egitea lortu du Errusiak. Europak ezarritako zigor ekonomikoaren aurrean, beste batzuen artean, Txina eta Indian aurkitu ditu erosleak. Gainera, dirudienez, errusiar meatzeetatik lortutako baliabideak Europar Batasunean amaitzen dute, beste herrialde batzuetatik pasaz. Bestetik, prezioen gorakadaren ondorioz, gas naturalarena zehazki, uste baino hobeto maneiatu ditu galerak Errusiak.
Munduan petrolioa esportatzen duten herrialdeetan bigarren postua da Errusia; haien erreserbak %5 dira munduan
Aitzitik, Alemania izan da, seguru asko, Errusiako gasari uko egiteagatik kolpe handiena jaso duen herrialdea. Izan ere, Europako ekonomiaren motorra izan denaren eredu ekonomikoak Errusiako gas merkearen menpekotasun nabaria zuen, are oinarrizko zutabe izateraino. Energia iturri garrantzitsu hori alboratuta, baita beste faktore batzuk gehituta ere —Txinako esportazioen beherakada—, herrialde germaniarra kinka larrian dago. Eta horrek euskal industrian eragin nabaria du, Euskal Autonomia Erkidegoko esportazioen lehen jomuga, eta Nafarroakoen bigarrena baita. Zehazki EAEn industria-produkzioaren indizeak 0,9 egin du behera, 2013tik lehen aldiz jaitsita (2020 kenduta).
Hori gutxi balitz, Europak garaturiko eredu energetikoan aldaketak eman dira. Albiste on bezala, trantsizio energetikoa bultzatzeko plan energetikoak garatu dira bai EAEn eta Nafarroan, planta fotovoltaikoak eta eolikoak egiteko. Horrek zenbait pauso ematea ahalbidetu badu ere, menpekotasun energetikoa gutxitzea da jomuga nagusia, eta energia berriztagarriekin lortzeko zailtasunak ikusi dira. Horrek eraman du, besteak beste, energia nuklearra berriztagarritzat jotzera. Frantziak urtetan eginiko aldarrikapena izan da, nuklearrak indar dezente baitu herrialdean.
Elikadura eta erosahalmena
Elikaduraren ikuspegitik, Ukraina zen mundu mailan ekilorearen eta ekilore olioaren lehen esportatzailea, eta garagarraren laugarrena, baita bigarren gari ekoizle nagusia ere. Gatazkak aleen prezioa maximo historikoetara igo zuen, gertatutakoak eskasia ekar zezakeelako. Gauzak hala, beste herrialde batzuetara jo behar izan zuten. 2022ko uztailean, zehazki, geldi zeuden milioika tona hazi merkaturatu zituzten Errusiak eta Ukrainak, akordio bati esker, eta hazien prezioa gatazka hasi baino lehenagoko prezioetara bueltatu zen.
Akordioa lortuta ere, energia prezioen garestitzeak eta esportazioei jarritako mugak dagoeneko hazten hasitako inflazioaren gorakada areagotu zuen. 2023ko uztailean jo zuen goia inflazioak, %10,8an kokatuta, eta %8an itxi zuen 2023. 2024, berriz, %2,8an itxi zuen. Aitzitik, soldatak ez dira hein berean igo esparru guztietan. Bloomberg etxeak irailean emandako datuek diote %4,3koa izan zela 2024ko bigarren hiruhilekoan Eurogunean. Alegia, inflazioaren gainetik igo ziren soldatak, aurreko urtean ez baitzen gauza bera gertatu. Baina edozein kasutan, ez da inflazioaren gorakada konpentsatzera ailegatu.