Gaur egun, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru aldundiak zerga erreforma bateratu batean murgilduta daude, zerga sistema eguneratzera bideratuta, XXI. mendeko erronka ekonomiko eta sozialetara egokitzeko, justizia fiskalaren eta lehiakortasun ekonomikoaren arteko orekari eutsiz. 2011tik, Gipuzkoak aldaketa garrantzitsuak izan ditu bere zerga sisteman, azken hamarkadan izan diren aldaketa politiko eta ekonomikoen isla. EH Bilduren eta EAJren gobernuek bultzatutako zerga erreformek lurraldearen ekonomia moldatzeaz gain, eztabaida politiko eta sozial biziak sortu dituzte. Artikulu honek EH Bildu aldundira iritsi zenetik Gipuzkoan zerga politikek izan duten bilakaera aztertzen du, erreforma horien onarpenean gehiengo politikoek izan duten papera eta ekonomian eta gizartean izandako eragina azpimarratuz.
Abiapuntua: EH Bildu eta bere ikuspegi fiskala
2011n, koalizio abertzaleak bere gain hartu zuen Gipuzkoako Foru Aldundiaren kontrola, lurraldeko politika fiskalean aldaketa nabarmenak ezarriz. Bere etorrerak krisi ekonomiko globalaren testuinguruarekin bat egin zuen, eta, horren ondorioz, alderdiak zerga ikuspegi aurrerakoia eta birbanatzailea izan zuen. Garai horretako neurri nagusien artean, Helena Franco Ogasuneko foru diputatua zela, PFEZaren progresibitatearen igoera nabarmendu zen. Foru gobernuak errenta handientzako zerga tasak handitu zituen, sistema publikoa mantentzeko gehien zutenek gehiago lagundu behar zutela argudiatuz. Aldi berean, Sozietateen gaineko Zerga berrikusi zen, zerga oinarrien gaineko kontrolak gogortu ziren eta zenbait kenkari mugatu ziren, enpresa handiek zerga karga handiagoa har zezaten. Iruzur fiskalaren aurkako borroka ere indartu zen, foru administrazioak iruzur fiskalaren aurkako borroka lehenetsi zuenean, ikuskapen-mekanismoak indartuz eta prozesuak digitalizatuz. Azkenik, azpimarratu behar da Ondarearen gaineko Zerga berriro aldatu zutela, pilatutako aberastasuna zergapetzeko funtsezko tresnatzat hartuta.
EH Bilduk osatutako foru gobernuak errenta handientzako zerga tasak handitu zituen, sistema publikoa mantentzeko gehien zutenek gehiago lagundu behar zutela argudiatuz
Neurri horiek eztabaida zabala eragin zuten. EH Bilduren defendatzaileek zerga bilketaren igoera eta sistemaren ekitatea nabarmendu zituzten arren, oposizioko hainbat alderdi eta enpresa sektoreak adierazi zuten politika horiek inbertsioa ahultzea eragin zezakeela eta Gipuzkoako lehiakortasunari eragin ziezaiokeela.
EAJren etorrera eta ikuspegi aldaketa
2015ean EAJ foru gobernura itzuli zenean, eta Jokin Perona Ogasuneko Foru Aldundi zela, lurraldeko ikuspegi fiskalak norabide bateratzaileagoa hartu zuen justizia sozialaren eta jarduera ekonomikoaren sustapenaren artean. EAJk, PSE-EEren babesarekin, inbertsioak erakartzera eta hazkunde ekonomikoa suspertzera bideratutako hainbat erreforma ezarri zituen, progresibitate fiskaleko zenbait elementuri eutsiz.
Erreforma horien artean, PFEZren presioaren murrizketa nabarmendu zen. Progresibotasunari eutsi bazion ere, foru gobernuak neurrizko beherapenak sartu zituen zerga tasetan, klase ertain eta altuen gaineko zama arintzeko, kontsumoa eta inbertsioa sustatuz. Enpresentzako pizgarriak bultzatzeko helburuarekin, sektore estrategikoentzako kenkariak eta pizgarri fiskalak ezarri ziren, hala nola berrikuntza, teknologia eta energia berriztagarriak. Era berean, eta iraunkortasun berdearen ideiarekin, aldundiaren berrikuntzetako bat jarduera kutsagarriak zigortzea eta enpresa praktika jasangarriak sustatzea izan zen. Azkenik, proposamen berritzaileenetako bat zerga administrazioaren modernizazioa izan zen, Arabako eta Bizkaiko foru aldundiekin batera, TicketBai izeneko proiektua mahaigaineratu baitzen.
Progresibotasunari eutsi bazion ere, EAJren foru gobernuak PFEZaren neurrizko beherapenak sartu zituen zerga tasetan, klase ertain eta altuen gaineko zama arintzeko, kontsumoa eta inbertsioa sustatuz
Erreforma horiek agerian utzi zuten aldundiak aberastasuna birbanatzea eta inbertsiorako eta enpresa garapenerako ingurune egokia sustatzea uztartzen dituen eredu baten alde egindako apustua.
Gehiengo politikoen garrantzia
Gipuzkoako Foru Aldundiko gehiengo politikoek sakonki baldintzatu dituzte lurraldeko zerga erreformak. EAJk eta EH Bilduk agenda fiskalak ezartzeko duten gaitasuna, neurri handi batean, Batzar Nagusietako kideen babesaren eta testuinguru politikoaren araberakoa izan da.
Bere agintaldian, Bilduk oposizio esanguratsu bati egin behar izan zion aurre, bai politikan, bai enpresen esparruan. Bere zerga programa ezartzea lortu bazuen ere, neurri asko eztabaidagarriak izan ziren eta ekonomiaren funtsezko sektoreetan neurrien aurka egin zuten. EAJ-PSEren gobernuak, bestalde, negoziatzeko eta aliantza estrategikoetarako gaitasun handiagoa zuenez, progresibitatearen eta lehiakortasunaren arteko oreka bilatzen zuten erreforma fiskalak onartzea lortu zuen. Bere ikuspegi pragmatikoenak adostasuna erraztu zuen zenbait alderditan, nahiz eta kritikak ere izan zituen.
Gipuzkoako Foru Aldundiko gehiengo politikoek sakonki baldintzatu dituzte lurraldeko zerga erreformak
Gipuzkoako gehiengo politikoen dinamikak erakusten du erabaki fiskalek ez dietela soilik irizpide ekonomikoei erantzuten, baita alderdiek babesak artikulatzeko eta ezberdintasun ideologikoak kudeatzeko duten gaitasunari ere.
2011tik ezarritako zerga erreformek eragin nabarmena izan dute Gipuzkoan. Zerga bilketa handitu eta zerbitzu publikoak indartu ziren, nahiz eta zenbait enpresa sektorek lehiakortasunaren galera eman zela adierazi zuten. Bestalde, inbertsioak erakartzea eta ekonomia dinamizatzea lortu zen, baina enpresa sektoreari gehiegizko kontzesioak emateagatik egindako kritikak ere izan ziren.
Ondorioak
Gipuzkoako erreforma fiskalek 2011tik hona izandako bilakaerak EH Bilduren eta EAJren arteko ezberdintasun ideologiko eta estrategikoak islatzen ditu, baita politika horien definizioan gehiengo politikoek duten garrantzia ere. Bilduk aberastasuna birbanatzea eta ongizate estatua indartzea lehenetsi zuen bitartean, EAJk justizia fiskalaren eta lehiakortasun ekonomikoaren arteko oreka bilatu du.
Zerbitzu publikoen iraunkortasuna bermatuko duen eta, aldi berean, lurraldean inbertsioa eta garapen ekonomikoa sustatuko duen fiskalitate eredua aurkitu beharra dago
Bi ikuspegi horiek arrastoa utzi dute Gipuzkoako zerga sisteman, eta etorkizuneko erronka mundu bietako onena uztartuko duen eredua aurkitzea izango da: zerbitzu publikoen iraunkortasuna bermatuko duen eta, aldi berean, lurraldean inbertsioa eta garapen ekonomikoa sustatuko duen fiskalitatea. Azken hamarkadako esperientziak irakaspen baliotsuak eskaintzen ditu politika fisikoak diseinatzeko.