Aeronautika eta espazio industriak EAEko BPGren %1 suposatzen du, eta BGP industrialaren % 4,6. Datuok erakusten dute "sektore estrategikoa" dela industriarentzat. Askotarikoak dira sektorean lan egiten duten euskal enpresak. Hegazkinetarako, sateliteetarako, dronetarako eta abarretarako sistemak egiten dituzte. Zenbait ardatzean dira, eta beste batzuk osagarriak edo nolabaiteko aliatuak, Ana Villate Hegan-Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkartearen zuzendariak zuzendariak azaldu duenez. Pandemiaren, energiaren eta lehengai faltaren krisiek bete-betean kolpatu badute ere, momentuz berreskuratze prozesuan jarraitzen du, eta eskaera-zorroa mantedu eta hobetzen du. Testuinguru horretan bete ditu 25 urte klusterrak.
Heganen ikuspuntutik, zein alde dago industria aeronautikoaren eta aeroespazialaren artean?
Hegan klusterretik bi alderdiez hitz egin ohi dugu, industria aeronautikoaz eta espazioaz. Biak gure sektoreak dira, gure izen legalean jaso bezala. Egia da aeroespaziala zenbaitetan soilik espazioari dagokionaz hitz egiteko erabili ohi dela. Baina nahiz eta sektoreak banatu, ezin dira bereizi. Hegazkinean erabiliko duguna ez da beste sistema baten joango, baina erabiliko diren teknologiak —hardwarea, softwarea...— partzen dira maiz. Heganeko enpresa askok bi sektoreentzat egiten dute lan, erabiltzen dituztelako zenbait teknologia bietan erabili daitezkeenak, ondoren prozesu industrialak banatuta izango badituzte ere.
Aeronautika eta espazioaren esparrua oso zabala da. Zein arlotan aritzen dira gehiago euskal enpresak?
Askotarikoak. Batzuk bete-betean aritzen dira sektorean. Ardatz edo core izenarekin izendatzen ditugu, eta hegazkinetarako, sateliteetarako, dronetarako eta abarretarako sistemak egiten aritzen direnak. Ingeniaritzan, diseinuan, ekoizpenean... aritzen dira. Horiez gain, industria osagarri gisa izendatu ohi genituenak daude. Horiek geroz eta gutxiago dira industria osagarri, eta geroz eta gehiago aeroespazial. Makina-erremintako enpresa batek aeronautika eta espazioko sektorerako produktuak ere egiten baditu, azkenean egiten duena da berak sorturiko makinatik abiatu eta bat sortu espezifikoa sektore honetarako, horri loturiko ingeniaritzarekin. Alegia, nahiz eta zuzenean produktua ez egin, gure sektorearentzat ari dira lan egiten. Bestalde, ingeniaritzak, zerbitzu aurreratuak, zentro teknologikoak, unibertsitateak... ditugu. Eta badira ingeniaritza enpresak ez direnak baina prozesu guztian laguntzen digutenak, kluster aliatu gisa ezagutzen ditugunak —aholkularitzak, bankuak...—.
"Hegan klusterretik bi alderdiez hitz egin ohi dugu, industria aeronautikoaz eta espazioaz. [...] Nahiz eta zenbaitetan sektoreak banatu, ezin dira bereizi"
Ardatz horretan, nolabait esateko, industrialenean, dauden klusterreko enpresetan TIER1ak ditugu, zuzenean enpresa handien hornitzaile direnak: ITP, Aernnova...
Hala da. Enpresa handi horiek OEM gisa ezagutzen ditugu. Erdiko multzo horretan, TIER2 —muntaiak egiten dituztenak— eta TIER3ak —materiala prozesatu eta osagaiak egiten dituztenak— ere daude.
Duela gutxi Heganeko zuzendaritza batzordea bildu da klusterreko Nafarroako kideekin. Zein puntura arte hartzen du zuenak Nafarroa ere?
Nafarroako bazkideak ere baditugu. Aeronautika eta espazioko sektorean aritzen diren Nafarroako enpresa ia guztiak Heganen daude. Are gehiago, denak espazio esparruan aritzen dira. Izateko moduagatik, lan motagatik, enpresari motagatik, eta hornitzaile izaten bukatzen dutelako, azkeneko urteetan Hegan klusterraren parte egitea erabaki dute.
Mikel Irujo Garapen Ekonomiko eta Enpresarialeko kontseilariak duela gutxi proposatu zuen Nafarroako kluster propioa sortzea.
Ni ez naiz politika kontuetan sartuko, ez baita nire arloa. Edozein kasutan, Heganen parte izatea guztiz bateragarria da Nafarroak kluster propioa sortzeko nahiarekin, eta Heganen parte diren entitate horiek ikusi eta erabaki beharko dute kluster horren garapenean parte hartu edo euren interesa Heganen jarraitzea den. Egia da Hegan markak zenbait aukera eskaintzen dituela: gertu gaude; geroz eta gehiago izan, orduan eta masa kritiko handiagoa sortzen duzu zerbitzu gehiago eskaintzeko; eta marka ezaguna da Espainian eta Europan. Europan badago sare bat lurralde mailako aeronautika eta espazioko klusterrena, eta historikoenetako eta aktiboenetako bat gara, nahiz eta ez izan handienetako bat. Gainera, EAE-Nafarroa markak ez du ospe ona soilik gure sektorean, baizik eta beste sektoreetan ere: kalitateagatik, serioak izateagatik, eta hornitzaile onak izateagatik.
"Hegan markak zenbait aukera eskaintzen ditu: [...] geroz eta gehiago izan, orduan eta masa kritiko handiagoa sortzen duzu zerbitzu gehiago eskaintzeko, eta marka ezaguna da Espainian eta Europan"
Nolakoa izan da 2022 industriarentzat?
Oraindik ez ditugu behin betiko datuak, baina bai lehen irakurketa. Bidaiarien trafikoa oso-oso pixkanaka joan da berreskuratzen. Turismoa bai berreskuratu da, are hazi ere eta bide beretik jarraituko du bidaiatzeko gogoak itzuli direlako. Aldiz, negozio-bidaiak ez dira maila berera iritsi, eraldaketa digitalagatik aurrez aurre egiten ziren bidaiak bideo-dei bitartezkoek ordezkatu baitituzte. Dagoeneko badakigu bigarren parte hori ez dugula sekula berreskuratuko; agian distantzia motzekoak bai, baina ez 500 kilometrotik gorakoak.
Hala ere, orokorrean, zifrak ez daude ehuneko ehunean, eta bidaiarien trafikoko zifrak urtebetean berreskuratuko direla esaten bada ere, hornidura katera ez da iritsiko 2024ko erdialde edo bukaerara arte. Izan ere, hegan egiteari utzi eta berriro ekin dioten hegazkin horien ondorioak fabriketara iristerako sei hilabeteko edo urtebeteko dekalajea dago. Eta zifra horiek korridore bakarreko edo distantzia motzeko hegazkinei egiten diete erreferentzia. Bi korridoreetako edo distantzia luzetakoen kasuan —ozeanoak zeharkatzen dituztenak-eta—, ez dituzte berreskuratuko COVID-19 aurreko datuak 2026ra arte.
Zer moduzkoa da eskaera-zorroa?
Ona, bai 2022koa, bai 2023koa. Orain arte egin ez dena egiten ari dira, hegazkinak eskatzen ari baitira. Gainera, badira ordezkatu beharreko hegazkinak, zaharkituak gelditu direlako. Jasangarritasun arrazoiengatik ere, hobetu behar dira, eta proiektu berriak dira hegazkin elektriko edo bitarikoak eraikitzeko, baita hidrogenozkoak ere. Era berean, enplegua fakturazioa baino gehiago ari da berreskuratzen. Hori sektorearen apustu oso garrantzitsua da, badakielako zenbait urtetan pertsona horien beharra izango dutela. 2020an krisiagatik sektoretik alde egin behar izan zuten asko itzuli dira.
"Testuingurua da: enpresek ez dute berdin fakturatzen eta bi urte daramatzate horrela, hainbat enpresak arazo finantzarioak izan ditzakete, baina eskaera-zorro egokia dute, eta momentuz ez du batek berak ere itxi"
Krisi energetikoa, Ukrainako gerra, lehengaien kostuak gora... etorri dira ondoren.
Testuingurua da: enpresek ez dute berdin fakturatzen eta bi urte daramatzate horrela, hainbat enpresak arazo finantzarioak izan ditzakete, baina eskaera-zorro egokia dute, eta momentuz ez du batek berak ere itxi. Aldiz, aipaturiko alderdi horiez gain, hornidura-katea eten da toki askotan, zenbait enpresak itxi behar izan dutelako. Horrek aukera eskaintzen du guretzat, beste herrialde batzuetatik datozelako esanez ez dutela hornitzailerik teknologia jakin batekoa, eta behar dutela. Aldi berean, baina, eragozpena ere bada, TIER1ak sufritu dezakeelako hori, eta TIER1 hori hemen ere dugulako. Edozein kasutan, beti bezala, mehatxuak aukera bihurtu behar ditugula uste dut. Eta Euskadi ondo posizionatuta dago merkatuan zentzu horretan, krisiari aurre egin diotelako. Noski, zuhurtziaz jokatu behar dugu aldi berean, energia eta lehengaien kontuagatik.
Marjinei lotuta, kezka sumatzen duzue finantzazioaren kostuaren igoera dela eta?
Momentuz, ez digute hori helarazi. Baina agian hiru hilabete barru bai, oso gai aldakorra delako. Kostu energetikoak eta lehengaienak dira kezka nagusiak egun, zuzeneko eragina dutelako.
Batez ere aeronautika parteaz hitz egin dugu orain arte. Espaziokoa nola doa?
2021eko zifrak dira azkenak. Euskadiko aeronautika eta espazio sektore guztiko %4,6 aritzen da espazio esparruan. Gutxi da, baina hazten ari da, pixkanaka. Modu globalean ere sektore txikia da. Dena den, aeronautika zibileko sektorea ez bada beharko lukeen bezala berreskuratzen, eta Europatik-eta inbertsio handiak egiten ari direnez programa espazialetan, nik uste pisu handiagoa hartuko duela. Hori oso garrantzitsua da gure enpresentzat.
"Euskadiko aeronautika eta espazio sektore guztiko %4,6 aritzen da espazio esparruan. Gutxi da, baina hazten ari da, pixkanaka"
Euskadin enpresa garrantzitsuak ditugu espazio sektorean aritzen direnak. Horrek ondoren hornidura-katean eragiten du, eta teknologiaren garapena bultzatzen du. Horrekin batera, I+G+b esparrua ezinbestekoa da aeronautika eta espazio sektoreetan, are gehiago espazio arloan. TIER1eko enpresak, SENER bezalakoak, edo Satlantis, hazten ari dena, gai badira ez soilik ESAko —Europako Espazio Agentzia— programak lortzeko, baizik eta programa pribatuak ere, sateliteentzat, adibidez.
Jasangarritasunarekiko kezka aipatu duzu. Frantziak onartu berri du hegaldi motzak —2,5 ordukoak— debekatzea, betiere tren bidaiak egin daitezkeen kasuetan. Halakoek egokitu ditzakete eginiko aurreikuspenak?
Frantzia bezalako herrialdeetan harturiko neurriek beti eragingo digute. Dena den, arazoa herrialde batean ezartzea baino, modu globalean ezartzea da. Horrelakoetan garrantzitsua da isurketei loturiko txostenak egitea, inpartzialak. Izan ere, ingurumenarekiko inpaktua ez da soilik hegazkinak une horretan isurtzen duen CO2a; kontuan hartu behar da ekonomia zirkular guztia. Kontua da orain trantsizio ekologikoko une batean gaudela, eta guk ere argi dugu hegazkinek gasak igortzeari utzi behar diotela. Baina horretarako denbora behar dugu. Hori iritsi bitartean, hegan egiten jarraitu nahi dugu, eta ahalik eta modu aproposenean.
Egia da kontinente bakoitza modu baten mugitzen dela. Asiako aire bidezko trafikoa hazten ari da. Gure TIER1ek gaitasuna izan eta modu globalean lan egiten dutenez gero, gerta liteke Frantzian ez saltzea hainbeste hegazkin korridore bakarrekoak, baina bai beste herrialde batzuetan. Zerbait globala denez gero, desabantaila da mundu mailako pandemia iristen denean dena erortzen dela, baina abantaila da, nazioartekotzeari esker, munduko edozein herrialdetako bezeroak izan ditzakegula.
Aldi berean, gerra batek markaturiko ingurune geopolitikoa dugu Europan. Gastu militarra geroz eta indar gehiago hartzen ari da, eta Espainiako gobernuak konpromisoa hartu du gastu militar hori BPGren %2 handitzeko 2029rako. Horrek hazkundea ekar diezaioke sektoreari?
Defentsako gastuak ez du soilik hartzen aeronautika. Dena da. Argi dago guk aire bitartezko garraioan lan egiten dugunez gero, beti egokituko zaigula parte bat. Baina gobernuak aurreikusitako gastu horretatik hegazkinetara zenbat bideratuko den? Ez ditugu datuak. Segur aski inpaktua ez da oso handia izango. Kaskoetara, armamentura edo tankeetara bideratzen bada, parte bat joango da dena delako hegazkinetara (Airbusen kasuan, adibidez, A400Mra). Uste dut ez garela horretan zentratu behar. Ez dugu horretan esperantza jartzen, eta gainera, ez dugu horretan jarri nahi ere.
"Asiako aire bidezko trafikoa hazten ari da. Gure TIER1ek gaitasuna izan eta modu globalean lan egiten dutenez gero, gerta liteke Frantzian ez saltzea hainbeste hegazkin korridore bakarrekoak, baina bai beste herrialde batzuetan"
Oraindik ez da baieztatu, ez behintzat publikoki, ESEPEetara aurkezturiko klusterrari loturiko enpresen proiektuek funtsak jasoko dituzten.
Horri lotuta, momentuz, parte bat bideratu da aeronautikara, CDTIk kudeatuta.
160 milioi euro dira CDTI industria teknologikoko garapenerako zentroaren programa zientifiko-teknologikoak bideratutakoa. Zuen eskakizuna gobernuari zen proiektu hori gai izatea iristeko beste proiektuetara. Zer moduz doa?
Arrakasta izaten ari da, eta enpresak oso pozik daude. Normalean beste programetan finantzazio publikoa txikiagoa izaten da, baina programa hauetan ministerioari eskerrak eman behar dizkiogu honen aldeko apustua egiteagatik. Inbertsio publiko guztiak inbertsio pribatua eramaten du harekin, eta CDTIk berak aurkezpena egin zigun esanez kapilarizatu behar zirela beste 500 bat milioietan. Finantzazio-ratioa ona da, hobea enpresa txiki eta ertainen kasuetan, handietan baino, ohi bezala. 2021-2023 epea bukatzean argitaratuko dira datuak, eta ikusiko dugu zer dioen CDTIk. Sentsazioa da are diru gehiago inbertitu behar zutela, kapital pribatu gehiago erakartzeko, baina pozik daude.
"CDTI programa arrakasta izaten ari da, eta enpresak oso pozik daude. Finantzazio-ratioa ona da, hobea enpresa txiki eta ertainen kasuetan, handietan baino, ohi bezala"
Dena den, aldarrikatzen dugu luzatzea. Alegia, ez dadila izan soilik 2023ra arte, baizik eta CDTIko beste programa bat bilakatzea, denboran irautea. Gizartea eskatzen ari den hidrogenozko hegazkinek, hegazkin elektrikoek... garapenerako epe luzeagoa behar dute. Programa 2021ean garatzen hasi behar baduzu, lehen hegazkina probatzerako 7 eta 10 urte bitarte igaroko baitira. Horregatik eskakizuna.
Nola doa hegazkin berriekiko apustua?
Egia esan orain askotariko teknologien aldeko apustuak egiten ari dira enpresak. Bi azpisektore bereizten ditugu, nahiz eta elkarrekin lan egiten duten: motor arloan aritzen direnak, eta egituran aritzen direnak. Lehenengoan, motorren egokitzapenari lotutako parte guztia dugu, SAF edo bioerregaiei lotua. Egun ditugun motorrei egokitzapen txiki bat eginda, kerosenoa erre ordez, bioerregaiak erre daitezke, eta horrek aldi baterako soluzioa eskaini dezake isurketarik gabeko teknologietara iritsi bitartean. Arazo hori, baina ez da soilik sektore aeronautikoarena, baizik eta bioerregaien hornitzaileena ere, eta denon artean izan behar dugu gai egokitzeko.
Eta, bitartean, hegazkin elektriko eta hibridoak garatu?
Bitartean, hegazkin elektrikoak garatu behar ditugu, edo gutxienez hibridoak, bai. Une honetan, tamaina txikiko hegazkin elektrikoak garatzen ari dira, izan daitezkeenak business edo 'aldiriko' hegazkinak—aireportu handi batetik txiki batera bidaiariak eramateko erabili daitezkeenak—. Negoziorako aukera berria dago hor. Horrekin batera, egun ditugun hegazkinak, distantzia erdikoak (ez txikiak) ezin dira elektrikoak izan ez baitute gaitasun nahikoa hegan egiteko behar den energia sortzeko. Ideia da hibridoak garatzen joatea, eta baliteke epe luzera hidrogenozkoak izatea.
"Duela urte eta erdi ez aipatzen aeronautikari lotuta. Ezinezkoa zela esaten zuten. Orain, berriz, Airbus saiatzen ari da hori garatzen. Boeing gehiago ari da hegazkin hibrido eta elektrikoen arloan"
Hidrogenoarena kontu berria da aeronautikan?
Duela urte eta erdi ez aipatzen aeronautikari lotuta. Ezinezkoa zela esaten zuten. Orain, berriz, Airbus saiatzen ari da hori garatzen. Boeing gehiago ari da hegazkin hibrido eta elektrikoen arloan. Mundu guztiko bezeroak ditugunez, haiek jarraitu behar ditugu, eta I+G+ban askotariko teknologien aldeko apustua egiten ari gara. Ez dakit esaten zein teknologia izango den irabazlea, ez baitut kristalezko bolarik. Askotariko teknologien nahasketa izango da segur aski. Baina une honetan saiatzen ari gara horien guztien aldeko apustua egiten.
Bestalde, digitalizazioa edo industria adimenduna guretzat ez da helburua, baizik eta tresna bat, lehiakorragoak izateko, jasangarriagoak, eta ongizate handiagoa sortzeko. Industria adimenduneko teknologien ezartzea geroz eta handiagoa da. Hala ere, bidea dugu egiteko. Esaterako, automozioarekin erkatuta, digitalizazioa, big data, simulazio aurreratua, automatizazioa, adimen artifiziala, robotizazioa, teknologia kuantikoak... geroz eta gehiago erabiltzen ari dira. Hitz horiek guztiak errealak dira.
Berrikuntzaz hitz egitean, batez ere arlo teknologikoaz aritzen gara. Zentzu horretan, industria aeronautikoa eta espazioarena punta-puntakoa da. Punta-puntakoa al da berrikuntza ez teknologikoari —pertsonen kudeaketa, negozio ereduak...— dagokionez?
Egia da industria aeronautikoa eta espazioarena punta-puntakoa dela berrikuntza teknologikoari dagokionez, eta I+Gan gehien inbertitzen duenetarikoa dela. Baina b partean —I+G+b— hobekuntzarako bidea dugu. Enpresa batek lehiakorra izan nahi badu, berrikuntza behar du pertsonei, kudeaketari eta abarri dagokienez. Uste dut urte batzuk direla horretaz ohartu ginenetik.
"Egia da industria aeronautikoa eta espazioarena punta-puntakoa dela berrikuntza teknologikoari dagokionez, eta I+Gan gehien inbertitzen duenetarikoa dela. Baina b partean —I+G+b— hobekuntzarako bidea dugu"
Gainera, Euskadin bat etorri da enpresetan gertatzen ari den belaunaldi aldaketarekin. Enpresa txiki eta ertainei buruz ari naiz batez ere, handiek estrategian hori aurreikusita dute. Zenbait ETEri b hori ikustea kostatu bazaie ere, belaunaldi aldaketarekin, hainbat programatan sartzen ari dira. Eta nabari da. Berrikuntza ez-teknologikoko programetara geroz eta sarbide gehiago dute gure enpresek. Neurtzeko modu bat ere bada.
Industria askotan arazo nagusienetako bat da talentu edo pertsona falta. Arazo hori bera duzue zuen industrietan?
Bai. Industriari lotutako sektore guztietan dugu, edo izango dugu. Ez gara ari talentu faltaz: pertsonak formatuta daude, kualifikatuta, baina jende gutxi da eta are gutxiago izango da enpresen eskaera kontuan hartzen badugu. Hainbat profil sektore guztietan eskatuko dira denbora gutxian. Arazo demografikoa dugu, baita bokazio teknologikoen falta ere. Eta administrazioetatik eta klusterretatik, zeinak orokorrean enpresa guztien gaineko kezka dugun, ekintza-planak garatu behar ditugu talentua erakartzeko eta bokazio tekniko zientifiko-teknologikoak pizteko. Horri gehitu behar zaio emakumeak erakartzea. Hori ere oraindik oztopo da. Azkeneko zazpi urteetan behera egin du karrera teknologikoetan aritzen den emakumeen kopuruak. Beraz, gazte falta badago, bokazio falta, eta emakumeek ere bat egiten ez badute, sektore industrialean talentua galtzen ari gara. Landu behar dugu hori.
Pertsonak topatzeko zailtasunaz ari gara, edo talentua bertan lotzea ere erronka da?
Fokua ezin dugu jarri soilik hemen dagoen talentua lotu eta bertan geratu dadin, beste inora joan ordez; jendea erakarri ere egin behar dugu. Herrialde erakargarria izan behar dugu. Hori ez da soilik industria sektorearen eta enpresen arazoa. Apustua egin behar dugu bertara masterra edo praktikak egitera datozen pertsonak bertan gera daitezen. Unibertsitateek badituzte programak horretarako, baina buelta bat eman behar zaio guztiari.
"Fokua ezin dugu jarri soilik hemen dagoen talentua lotu eta bertan geratu dadin, beste inora joan ordez; jendea erakarri ere egin behar dugu. [...] Era berean, sekulako lana dugu egiteko lanik gabe geratu diren adin jakin bateko pertsonekin"
Era berean, sekulako lana dugu egiteko lanik gabe geratu diren adin jakin bateko pertsonekin. Badirudi dagoeneko alde batera utzi ditugula dena delakoagatik industria munduan lanik gabe geratu diren 50 urtetik gorako pertsonak, ingeniaritzatik hasita tekniko kualifikatuetaraino. Zenbait pozik izango dira jubilatu eta lan gehiago ez egiteaz, baina bada lan egin nahi duen jendea ere. Agian pertsona horiek euren esperientziatik egin dezakete ekarpena, edo birziklatu eta formatu enpresek dituzten bestelako erronkei aurre egiteko. Gazteengan, helduengan... denengan pentsatu behar da. Atzerritik lan egitera datorren pertsonei jarritako trabak erraztean ere. Modu irekian, denon artean esfortzu hori egin behar dugu.
Askotariko programak dira talentua erakarri eta lantzeko. EHUn, esaterako, Aeronautika eta Espazio gelak daude, eta masterra dago. Zer moduz doaz?
Proiektuak oso ondo joan dira. Kontua da administrazioak eginiko ekarpena behera egin duela. Iniziatiba berezi bat ateratzen denean, administrazioaren apustua altua da. Baina iniziatiba horrek hainbat urte daramatzanean ekonomikoki jasangarria izan behar du. Enpresen ekarpena hor dago, eta interesa dago. Eta ezin dugu utzi hori eror dadin. Aeronautikako eta Espazio geletako kideei ez zaie lanik falta; ikasleak falta zaizkie. Lehen esan dudan bezala, bokazio gero eta gutxiago daude. Geroz eta zailagoa da erakartzea, eta unibertsitateen arteko lehia ere izaten hasi da jende falta dela eta.
"Aeronautikako eta Espazio geletako kideei ez zaie lanik falta; ikasleak falta zaizkie. Lehen esan dudan bezala, bokazio gero eta gutxiago daude"
Lehen lurraldeen arteko lanaz aritu gara, baina mugaz gaineko lankidetza ere sustatzen ari zarete Akitania-Euskadi-Nafarroa Euroeskualdearen bitartez. Zein aukera ekarri dizkio klusterrari, eta sektoreari oro har?
Askotariko ekitaldiez eta euroeskualdeko gobernuarekin dugun harremanaz harago, badago dirulaguntza oso jakin bat euroeskualde horretako proiektuentzat, non Heganetik, Nafarroako eta Iparraldeko beste hainbat bazkiderekin, I+G+bko proiektuak aurkezten ditugun. Eta izugarrizko arrakasta dute. Ez dira aurrekontu handiko proiektuak eta batez ere ETEenak dira, baina laguntza hori oso ondo etortzen zaigu, ondoren industrian ezartzen direlako. Gainera, Heganek berak parte hartu dezake. Hainbat urte daramatzagu euroeskualdeko proiektu horiekin lanean.
Lankidetzarako eta bestelako enpresak ezagutzeko aukera ere eskaini dizue?
Hori da, hain zuzen ere, gakoa. Esaterako, Nafarroako enpresekin I+G+bko proiektuetan hasi ginen lanean, eta ondoren bazkide izatea erabaki zuten. Era berean, Frantziako zenbait kiderekin lanean hasi ginen, kolaboratzaile edo bezero izaten amaitu dutenak. Beraz ez du eskaintzen soilik I+G+bko proiektuaren garapena, baizik eta atzetik datorren kooperazioa.
"Badago dirulaguntza oso jakin bat Akitania-Euskadi-Nafarroa Euroeskualde horretako proiektuentzat, non Heganetik, Nafarroako eta Iparraldeko beste hainbat bazkiderekin, I+G+bko proiektuak aurkezten ditugun. Eta izugarrizko arrakasta dute"
Sektore aeronautikoko eta espazioko enpresak nazioarte mailan aritzen direla atera da behin eta berriro. ¿Horrek erronka ekar dezake enpresen errotzearen ikuspuntutik?
Enpresa handien operazioei loturiko erabakiez guk ezin dugu hitz egin, eta ezin dugu eragin. Baina oso garrantzitsua da enpresek, batez ere, nagusiak euren egoitza soziala EAEn izatea, zentzu guztietan: zergak hemen ordaintzen dituztelako, eta batez ere funtsezko teknologia normalean egoitza dagoen tokian izaten delako. Horrek ez du esan nahi enpresa batek kanpoko kapitala izanda egoitza hemen mantendu ezin duenik. Baina hori ez dago gure esku. Inbertsioa egiten duen enpresaren esku dago.
ITPren kasuan, Eusko Jaurlaritzak Finkatuzen bitartez lortu izana kontseilari bat administrazio kontseiluan, Espainiako gobernuak —Indraren bitartez— aurrerago sartzeko izan dezakeen intentzioa, Aperribay eta Botin familiak tartean izatea... Bertako kapital hori izateak bermatu dezake.
ITPko operazioari buruz nik ezin dut hitz egin. Baina uste dut hori guztia pasa dela intentzioa dagoelako enpresak apustua egin dezan bere funtsezko teknologia Euskadin gera dadin. Sentsazio positiboa da. Lasaitasuna ematen dizu.
Heganetik nola egiten duzue lan enpresen errotzea bermatzeko?
Esan berri dudan bezala, guk ezer gutxi egin dezakegu enpresen erabaki estrategikoetan. Guk gobernuekin egin dezakegu lan eta gure iritzia eman. Eta gure iritzia galdetzen digute, eta datuak eskatzeko deitzen digute. Lagundu eta aholkatu dezakegu. Baina eragiteko gaitasuna txikia da.
"Guk ezer gutxi egin dezakegu enpresen erabaki estrategikoetan. Guk gobernuekin egin dezakegu lan eta gure iritzia eman. Eta gure iritzia galdetzen digute, eta datuak eskatzeko deitzen digute"
Espainia mailan, sektore aeronautikoa oso atomizatuta izan da. Kontzentraziorako joera dago geroz eta gehiago?
Espainiako eta EAEko kasua oso desberdinak dira. Euskadiren kasuan, hornidura-katea oso dibertsifikatuta dago eta bezero asko ditu, ez soilik industria aeronautikokoa, baita eolikokoa edo bestelakoa ere. Plan estrategikoa pandemia iritsi zenean goitik behera aldatu genuen, eta dibertsifikazioa lantzen hasi ginen. Heganeko enpresek esfortzu handia egiten dute horretarako, eta Espainiako beste toki batzuekin erkatuta arazoa txikiagoa da. Badira egitasmoak, Aerofuntsa bezalakoa, horri laguntzeko. Orain ikusiko dugu nolako eboluzioa duen. Baina Andaluzian arrakasta gehiago izaten ari da, hemen enpresek bestelako arazoak zituztelako.
Gureak, baina, badu parte txarra: enpresa oso txikiak dira, TIER1 edo TIER2etatik behera. Frantziako enpresekin-edo lehiatzera zoazenean, hangoak askoz handiagoak dira Euskadiko maila bereko enpresak baino. Horrek esan nahi du langile gehiago dituztela, eta egitura handiagoa saltzeko eta abar. Hori arazoa da. Baina Espainiako beste toki batzuekin erkatuta, arazoa txikiagoa da, dibertsifikazioagatik eta bezero gehiago ditugulako mundu guztian.
"Andaluziako klusterrarekin ditugun harreman onak aprobetxatuta, lortu behar dugu eurekin lan egitea, denontzat ona izan dadin"
Andaluzia aipatuta, galdera ezin ekidin. Espainiako Espazio Agentziaren egoitza berria azkenean Sevillan izango da, nahiz eta bertatik Zamudioko proposamena aurkeztu.
Esan ohi da onenak irabaz dezala. Guk hautagaitza indartsua genuen. Onenetarikoa zen segur aski. Baina erabakia hartu dute. Ez dut esaten Sevilla ez dagoenik prest, oso hautagaitza interesgarria baita. Baina orain, Andaluziako klusterrarekin ditugun harreman onak aprobetxatuta, lortu behar dugu eurekin lan egitea, denontzat ona izan dadin.
Zamudion izan balitz, sektorearentzat bultzada ekar zitekeen?
Egia da bulegoa besterik ez zela, espazio agentzia batekoa. Baina beti erakartzen du arreta, inbertsoreak... interesgarria da. Segur aski zuzenean ez duzu lortuko enpresak hemen martxan jartzea. Baina zeharka, epe luzera, fokua bertan jarri dezakezu. Espazio sektorea ez bada ezaguna, eta hemen baduzu bulegoa, eta Europako Espazio Agentziako jendea badator, beti erakartzen du. Baina ez denez posible izan, beste modu batera lortuko dugu.