Azkenaldian, aktualitatearen puri-purian izan da Ibermática. Apirilean 2025era bitarteko Plan Estrategikoa iragarri ondoren, Ayesak jakinarazi zuen enpresa erosiko zuela, eta lan hitzarmenaren negoziazioak grebara eraman ditu langileak, azaroaren 3, 8 eta 10erako. Duela hilabete baino gutxiago, Bilboko BAT dorrean egoitza estreinatu zuen IKT enpresak eta bertan jaso du EnpresBIDEA Iñaki del Rio Heras Ibermáticako Berrikuntza burua eta Euskadiko zuzendariak. Ekintzailetzarekiko apustua, berrikuntza, talentua eta enpresaren errotzea izan ditu hizpide, besteak beste.
Egoitza berria estreinatu duzue duela aste batzuk Bilboko BAT dorrean. Zergatik zen garrantzitsua zuentzat hemen egotea?
BATi loturiko ekintzailetza proiektuan hasiera-hasieratik gaude —duela lauzpabost urte—. Ibermátican, eta horren barruan Berrikuntza zuzendaritzaren barruan, ekintzailetza beti ikusi izan dugu ezagutza gehitzeko modu bezala, eta batez ere teknologia berrietatik Ibermáticako eskaintzara heltzeko zikloak azkartzeko bide gisa. 2008an Ibermática Emprende izeneko egitasmoa jarri genuen martxan. Hastapenetan zeuden start-up oso teknologikoak ikusten genituen, gure alorrekoak. Horrek ahalbidetzen zigun berrikuntza zikloa azkartzea; ideietik hasita merkaturatzeraino, den-dena egin ordez, dagoeneko ibilbide hori guztia eginiko start-up bat hartu, eta merkaturatzeko prozesuan babestu genezakeen. Ideia oso ondo joan zen, baina guk ez genekien behar bezala kudeatzen, laguntzen... Beraz, interesa genuen horretan lagunduko gintuen ekosistema batean egoteko, modu ordenatu batean. Horregatik sartu ginen. Ibilbide guztian izan gara, misio komertzial batzuk egin ditugu —Bostonera, adibidez, ekosistema ikustera—. Eta gauzatu denean, egin duguna da bertan egon. Eta, nahiz eta toki fisikoa izatea edo ez izatea gutxienekoa zen, azkenean erabaki genuen Dorrean egotea zela eraginkorrena.
Lehen hilabetea igarota, lehen baloraziorik?
Itxaropentsu gaude, uste dugu behar duguna eskaintzen duela eta zain gaude ikusteko esperotakoa betetzen den.
Norabide horretan bultzatzen ari gara: edukia behar dugu benetan ekosistema horretan ikas dezagun. Gure ardura eta interesekoa, bulegoak baino, pasilloak dira. Eta horrek itxura ona du. Beste herrialde batzuetan ikusi ditugun antzeko ereduak ondo dabiltza. Orain gure txanda da ikusteko ea kultura bera ote dugun, hemen ere ondo funtziona dezaten. Ikusiko dugu.
"BATen, gure ardura eta interesekoa, bulegoak baino, pasilloak dira. Eta horrek itxura ona du"
AEBko ekosistemak aipatu dituzu, eta ikusteko dagoela zein puntura arte gauza bera egiteko gai garen hemen. Gauza bera egitea da helburua, edo bide propioa bilatzea?
Egitasmoaren lidergoan dabiltzanek agian beste zerbait esango dizute. Baina ni, sistemaren aprendiz naizenez, pozik izango nintzateke han egiten denaren % 50 imitatzea lortuko bagenu. Oso sistema garatuak iruditzen zaizkit, non hemen mugitzen ez den dirua mugitzen den ekintzailetzan, eta arriskuak hartzen diren. Are gehiago, imitatzea uste dut handinahikeria ere izan daitekeela. Lortuko bagenu Euskadiko ekintzailetzari loturiko guztia pasillo hauetan izatea, gustura izango nintzateke.
Pasilloen balioa aipatu duzu...
Pasilloena, kafetegiena... Bai, bai. Eta nazioarteko espazio horietan harremanetarako alderdi hori garrantzitsua da. Bertakoek zenbaitetan esaten dute ez dela beharrezkoa gure artean nahastea, eta halako aukerak izatea. Baina bai, behar dugu. Ekitaldi gutxiago eta harremanetarako esparru gehiago izan behar ditugu.
Beste ekintzailetza kultura batzuetan, ikusi ohi da porrot egiteko beldur gutxiago dagoela? Hemen ekintzailetza zailagoa egiten zaigu ez dugulako barneratzen modu 'ordenatuan' porrot egitea ez dela hainbesterako?
Bai. Baina egia izanda ere, uste dut hemen badaudela beste puntu batzuk kontuan izateko: arriskuarekiko kontrako jarrera, adibidez. Hemen inork ez du dirua sartuko % 90eko arriskuarekin, arrakastarako % 2ko aukerarekin, hala moduko ideia batean. Azken batean, halako 'jokoetan' arituko den profil oso gutxi daude bertan, esaterako, munduari zerbait zor dioela sentitzen duen oso jende aberatsak. Arriskuarekiko kontrako jarrera hori oso geurea da, eta ona iruditzen zait. Hori eskariari dagokionez. Eta eskaintzaren aldean, gaztetxoak unibertsitatetik ateratzen direnean funtzionarioak izan nahi dutela. Eta orokorrean ez dago kultura norbere enpresa jartzeko martxan.
"Hemen inork ez du dirua sartuko % 90eko arriskuarekin, arrakastarako % 2ko aukerarekin, hala moduko ideia batean. [...] Arriskuarekiko kontrako jarrera hori oso geurea da, eta ona iruditzen zait"
Baina egon da kultura hori: Eibarren, Ermuan... tailerrak jarri zituzten martxan. Halako belaunaldi batetik gatoz.
Enpresaburuena, eta ez ekintzaileena. Eta hori da ñabardura. Apur bat Darwinianoa izango naiz. Aldea dago bat-bateko belaunaldi baten, eta garatu nahi den baten artean. Belaunaldi hori ekintzailea zen, baina ez 'start-uperra'. Alegia, inork ez zien esaten, goiz batean futbolean ari zirela, zergatik ez zuten lantegi bat martxan jartzen. Ia guztiak behe-behetik hasi ziren, eta igotzen joan ziren. Une batetik aurrera, enpresa-edo bilakatzen ziren. Garatzen joan behar duen ekosistema hori bera guk paketatu, eta bulego batzuetan sartu nahi izan dugu, gazteek unibertsitatean ondo bizi ondoren saltoa egin dezaten enpresa sortzera. Kaxa batean sartu nahi izan dugu ekosistema natural bat. Askotan beharrek sortu izan dute ekintzailetza, eta gu ondoegi bizi gara ekintzaile izateko.
Ekintzailetzaz harago, nola ulertzen du Ibermáticak berrikuntza?
Nik beti esaten dut berrikuntza ez dela kontzeptu absolutua; berrikuntza zerbaiterako egiten duzu, eta enpresa eta entitate bakoitzak berrikuntza zerbait desberdinerako erabiliko du. Edozein kasutan, arazoen eta ezagutzaren arteko topagune egokia da. Ibermáticaren kasuan, guk informazioaren teknologiak saldu ohi ditugu. Ibermática sortu zenean, 1970ko hamarkadan, informatikako asmakizunek hamar, are hamabost eta hogei bat urtez irauten zuten. Oso egonkorra zen. Egun teknologiak bost minutu irauten du. Guretzat berrikuntza da nola lortu hastapenetan dauden teknologia ulertezinak bezeroentzako soluzio baten bilakatzea hilabete gutxiko epean. Aipaturiko bidea, gure kasuan, modu motelean egin dezakegu, barneko metodologiaren bitartez, edo azkarrago, start-up baten bitartez. Start-upek bidea laburtzen digute.
Berrikuntza zuzendari izateaz gain, Euskadiko Ibermáticako zuzendari ere zarenez gero, nola ikusten duzu EAE berrikuntzari dagokionez?
Euskadin badago berrikuntzaren ikuspuntu estrategikoa. Nik 15 urte daramatzat berrikuntza zuzendari gisa, eta 3 Euskadiko buru gisa. Euskadiko buru izateko pisu gehien izan zuen alderdietako bat izan zen Berrikuntza zuzendaria nintzela. Zuzendaritza horretan egoteak ahalbidetzen dizu enpresen goiko partean mugitzea. Horrek esan nahi du euskal enpresa askotan berrikuntza oso goian dagoela. Ibermátican, esaterako, zuzendari orokorraren pean zaude. Beste zenbait tokitan eta enpresatan, adibidez, berrikuntza esparru korporatiboetan edo oso teknikoetan dago. Eta aldea dago berrikuntza zerbait estrategikotzat jo edo teknikotzat jo.
Era berean, Administrazioak berrikuntzari askotariko programen bidez emandako babesak ez du zerikusirik Espainiako beste toki batzuetan ematen denarekin. Askoz hobeak dira. Eta ekosistema, babes publiko-pribatuarekin, ere ona da.
"Berrikuntza zuzendaritzan egoteak ahalbidetzen dizu enpresen goiko partean mugitzea. Horrek esan nahi du euskal enpresa askotan berrikuntza oso goian dagoela. [...] Eta aldea dago berrikuntza zerbait estrategikotzat jo edo teknikotzat jo"
Gakoa da, beraz, berrikuntza non kokatzen den.
Nik beti anekdota txiki bat kontatu ohi dut, berrikuntza tituluekin aurkezpen-txarteletan izandako bilakaeraren harira. 2005. urte aurretik, inork ez zuzen bere txartelean jasotzen berrikuntza hitza. Urte horretan hasi zen agertzen, beste zerbaiten abizen gisa: Ingurune eta Berrikuntza zuzendaria, Giza Baliabide eta Berrikuntza zuzendaria... Lehenengo tituluaren arabera ikus zenezakeen nolakoa zen berrikuntza enpresa horretan. 2007 eta 2008 urte bitartean, berrikuntza itzela zen. Berrikuntzaren lehen ministerioa sortzen da, baita sailak eta zuzendaritzak ere. Eta denak abizenik gabe. 2009an eta 2010ean krisia etorri, eta abizenak itzuli ziren, baina kontrara: Berrikuntza eta Ingurumen zuzendaria, Berrikuntza eta Kalitate zuzendaria... Txartelak eskatuta, ikusi ahalko zenuke zein garrantzia duen berrikuntzak toki bakoitzean urteetan zehar. Nik beti eraman izan dut Berrikuntza zuzendari txartela. Eta hemen ezagutzen dudan ekosisteman hori bera ikusi dut, berrikuntza zuzendaritza egon dela eta goiko parteetan gainera.
Azkarregi joan zaitezke berrikuntzan, berritzaileegia izan?
Ez, seguru ezetz. Ez dut ezagutzen kasurik non enpresaren bat azkarregi joan den; bai, ordea, kontrakoak. Gure berrikuntzaz ari naiz. Ulertzen dut berrikuntza asko daudela. Baina gurean hain azkar doa dena non ez digun denbora ematen abiadura berean aurrera egiteko. Eudald Carbonellek dio gauzak hain azkar ari direla pasatzen, non egokitzeko gure gaitasun mentalaren gainetik gailentzen ari diren, eta espezie gisa kolapsatzekotan gauden zentzu horretan. Eta orain, Quantum gaia bioteknologia gaiekin nahasten hasten direnean-eta, ikusiko dugu. Quantumena harrigarria da niretzat.
Quantumi buruzko erreportaje baten, Roman Orus Multiverseko arduradunetako batek azaldu zigun zein azkar doan.
Nik ekonomia matematikoa ikasi nuen Sarrikon. Egun, analitika aurreratuaren atzeko algoritmo guztiei buruzko teoria ezaguna egiten zait. Atzetik dagoen teoria apur bat ezagututa ere, eta ikusita teknologoek zer egiten duten, izugarria iruditzen zait, egunerokoa zientzia-fikziozko filma bihurtu dela. Atzetik zer dagoen ezagutzen ez baduzu, zer esanik ez. Quatum Computingek bizitza hainbeste aldatuko digu... Eta ez gaude prest.
"Quatum Computingek bizitza hainbeste aldatuko digu... Eta ez gaude prest"
Zenbat denboran gertatuko da hori?
Dagoeneko aldatzen ari da. Ez gara ohartzen. Ulertzeko. Xakean aritu daitekeen teknologia klasikoko ordenagailu batek ikasi egiten du, 'ikusten' dituen jokaldietatik. Quantumekin askoz errazagoa da: xakean, jokaldiak ez dira infinituak, finituak baizik. Trilioi bat dira, bai, baina mugatuak. Quantum xakelariak jokaldi guztietan pentsatzen du. Alegia, ez da azkarragoa dela, baizik eta beste modu batera egiten duela; ez du kalkulua logikaren bitartez egiten, errealitatea modu absolutuan erreparatuta baizik. Hori ez da ñabardura bat; hori sekulakoa da.
Une honetan, EAEk posizio ona du Quantumi dagokionez?
Nik uste dut baietz. Eskaintzan beste batzuk baino hobeto gaude, eta administrazio guztiak ari dira horretan lanean. Lehenengo aldiz ikusi da honi bultzada eman behar zitzaiola hasieratik, eta ez zela bost urte itxaron behar ikusteko zer zetorren kanpotik. Beraz, eskaintzaren aldetik oso toki onean gaude, baina nik eskarien aldea are gehiago nabarmenduko nuke. Alegia, dagoeneko badira enpresak halako gaiekin hasi direnak lanean, oso gauza sinpleetan, eta ez zientzia-fikziozkoak.
Eta ez dakigu zein ordenagailu izango den aurrera ateratzen dena. Konpainia bakoitza berea garatzen ari da, eta elkarrekin biziko dira ala ez.
127 qbiteko ordenagailuekin ari dira. IBMk dagoeneko 1.000 qbitekoa iragarri du, eta esaten dute txinatarrek nonbait are handiagoa dutela. Hain azkar joango da, non ikasi nahi dugunerako, ekoizleek ere aurreratu egingo diguten.
"Eskaintzaren aldetik oso toki onean gaude Quatumen, baina nik eskarien aldea are gehiago nabarmenduko nuke. Alegia, dagoeneko badira enpresak halako gaiekin hasi direnak lanean"
Blockchainera igarota, bere garaian apustu nagusia izan zen, prozesu guztien jarrikortasuna izatea ahalbidetuko zuena.
Kasu horretan, azkarregi joateari buruz lehen esandakoan atzera egingo dut. Ez dakit berrikuntza azkarregi joan zen blockchainen kasuan. Ideia kontzeptuala oso ona da, ahalbidetzen baitu banatze-ekosistema seguruak sortzea. Horrek aukera emango du euskarria eskaintzea identitate-banatuen kudeaketari, esaterako, kontratu adimenduei, notarioen bitartekaritza beharrik gabe. Uste dut beharrezkoa dela hori. Dena den, esan bezala, argi dago ez dituela harengan jarritako espektatibak bete. Horrek esan nahi du teknologia ez dela balizkoa? Kontrakoa. Hype fasea gaindituta, blockchaina merkatuko erremintetan topatu dezakegu.
Osasungintzan ere urteak daramatzazue lanean, eta berriki Basque Health Clusterren parte izatea erabaki duzue. Zergatik da garrantzitsua zuentzat osasungintzaren alorra?
Ez dakit oso ondo estrategia kontua izan den, edo besterik gabe gauzak horrela gertatu direlako. 2005ean, I3Bko lehen proiektuak osasungintzaren sektorean sortu zitzaizkigun, eta oso ildo garrantzitsua izan da beti Ibermátican. Modu naturalean aukerak sortzen zitzaizkigun I+G proiektuak egiteko. Teknologia lehenik bankuen sektorean sartu zen, eta segituan egin zuen salto osasungintzaren alorrera. Euskadik oso ekosistema indartsua zuen osasungintzari eta teknologiari lotutakoa, eta segituan hasi ginen elkartzen CICekin eta osasun ikerketako institutuekin. Ikusi genuen oso ekosistema interesgarria zela, non teknologia eta medikuak elkartzen ginen, eta gauzak gertatzen ziren. Beste esparru batzuetan ez da hain erraza.
Berrikuntzako zuzendari gisa bizitako une 'gorenetarikoak' horrekin du lotura. Duela zortzi edo hamar bat urte, Giza Genoma proiektuaren ondoren, Giza Proteomaren proiektua egin zen. Geneak herrialdeen artean banatu ziren ikertzeko. Espainiari gene erdia esleitu zitzaion, eta entitate asko ari ziren proteomaren parte horri buruz ikertzen. Asteburu bat mediku-ikertzaileekin igarotzeko aukera izan genuen Aitor Moreno garai hartako adimen artifizialeko arduradunak eta nik. Milioika euro zituzten ikerketarako, eta euren euskarri teknologikoa, ordea, oso oinarrizkoa zen. Medikuntzaz ezer jakin gabe teknologiaz zerbait dakien norbaitekin topo egiten denean, beste esparru batzuetan gertatu ez den elkargune bat sortzen da. Lan handia egin dugu, eta garatu ditugun gauza asko praktikara eraman dira. Ekosistemak horretan laguntzen du.
Zein ikuspuntutik egin diezaioke ekarpena Ibermáticak klusterrari?
Gu oso kluster zaleak gara, klusterretan sinisten dugu. Denetan gaude: eraikuntzakoan, energiakoan, GAIAn... Eta hasieran esan dugun horrekin zerikusi handia dauka, korridoreetako ekosistemarekin. Klusterrak dira esparru natural bat non konpetentziarekin hitz egin dezakezun papera ezkutatu gabe. Elkarlanerako tokia da. Zentzu horretan, gure ezagutza da egin dezakegun ekarpen nagusia. Eta azken batean, ekosistemaren parte garela.
"Klusterrak dira esparru natural bat non konpetentziarekin hitz egin dezakezun papera ezkutatu gabe. Elkarlanerako tokia da"
Lehen aipatu duzu 2008ko krisiaren ondorioz txarteletan berriro ere berrikuntza postuei 'abizena' gehitu zitzaiela. Oraingo egoera ikusita, non hazkundea oso txikia izan den, Alemaniak atzeraldiaz hitz egiten duen... Berriro ere utz diezaiokegu berrikuntzan inbertitzeari?
Berriro ere, uste dut Euskadin desberdina izan zela. Uste dut benetan krisi hartan ez zitzaiola utzi berrikuntzan inbertitzeari. Duela gutxiko beste krisi baten, COVID-19arenean, ikusi dugu ez diogula inbertitzeari utzi, are askoz gehiago inbertitu dugula. Medikuntzan ikusi dugu.
Esango nuke ikasi dugula, eta ez dela erakutsi behar harremana dagoela berrikuntzan egiten den inbertsioaren, BPGaren eta ongizatearen artean.
Gainera, Next Generation funtsen bultzada dugu.
Hori bera esan behar nizuen. Teorikoki, berrikuntzan 750.000 milioi euroko laguntzak izatea baino adibide garbiagorik ez dago. Ez dira besterik gabe aurreko egoerara itzultzeko, baizik eta bestelako fase baten jartzeko dira, berrikuntzari, digitalizazioari eta abarri dagokionez.
Erabilera egokia egiten ari gara? Denak erabiliko dira?
Niri harritu egin ninduten laguntzek. Krisialdi batetik zatozenean, dirua ekonomia berraktibatzeko izan ohi da. Deigarria egin zitzaidan, hala jasota zegoelako, fase berri bat bilatzeko izatea. Gizakion historiako berrikuntza planik handiena da. Dena den, ez gara hori gastatzeko gai. Hori lehendik ere genekien, kolpean etorri zaigulako, besteak beste. Konkurtso bitartezko sistema publikoa ez dago prestatuta horiek kudeatzeko. Bagenekien administrazioa ez zela esan bezain azkar eraldatuko.
"Gizakion historiako berrikuntza planik handiena dira Next Generation Funtsak. Dena den, ez gara hori gastatzeko gai. Hori lehendik ere genekien, kolpean etorri zaigulako, besteak beste"
Talentuaren kudeaketara itzulita, esan duzu gazteek funtzionario izan nahi dutela. Baina sekulako borroka dago enpresen artean batak besteari langileak kentzeko. Zerk egiten du huts?
Informatikako lanbideek balioa galdu dute azken hamarkadetan. Arrazoi anitzak eta konplexuak dira. Egia esan, egungo gazteek sektorean ez dute irtenbide interesgarririk ikusten, eta profesionalen defizit handia dago. Hori aldatzeak epe ertain eta luzerako politikak eta neurriak eskatzen ditu.
Telelanak ahalbidetu du gauzak aldatzea?
Telelanak aldaketa handia ekarri du honetan guztian, eta lan-baldintzak hobetu egin dira (kontziliazioa, joan-etorrien kostuak murriztea, etab.). Sektoreko profesionalen baldintzak hobetzeko eta, beraz, talentu-erakarpen hori hobetzeko aukera bat da. Baina arriskuak ere baditu: deslokalizatutako profesionalak kontrata ditzakegun bezala, kontrako aukera ere zabaltzen da, herrialde aberatsenek gure profesionalak kontratatzea. Egoera berria kudeatu behar da.
Eta hemendik aurrera, zer gertatuko da Ibermáticarekin? Etapa berri baten sartzen zarete Ayesaren erosketarekin, Plan Estrategiko berriarekin...
Bai, inguruko guztiak bezala, enpresek ere eboluzionatzen dute. Ilusioz beteriko prozesu batean gaude, jauzi kualitatibo eta kuantitatibo bat emateko aukera emango digun proiektu batean integratuta, Espainiar estatuko IKT enpresa nagusietako bat bezala kokatuz. Eta proiektu horretan, Euskal Autonomia Erkidegoarekin dugun konpromisoari eutsiko diogu, enplegua, BPG, balio erantsia, berrikuntzako eragile aktiboa, egoitza soziala eta abarri dagokienez. Plan Estrategikoaren helburuek, hazkundeari dagokionez, indarrean jarraitzen dute, eta, gainera, nabarmen handituko dira. Deserrotzea? Nire ustez, kontzeptuak berrikusi behar dira: ea deserrotzea ote den Euskadin balio erantsi handiko 1.800 enplegu sortzea, asmo handiko hazkundearen ikuspegiarekin, eta hazkunde hori fakturaziora eta balio erantsira eramatea; gure jardueratik eratorritako zergen ekarpena euskal ogasunei; gure euskal hornitzaileei eragindako negozioa; eta Euskadiko ekosistema sozio-ekonomikoan eta berritzailean aktiboki parte hartzen jarraitzeko apustu irmoa.