Adimen artifiziala (AA) sektore guztiak iraultzen ari da, industriatik hasi eta energia, mugikortasun eta osasuneraino. Hala ere, bada batzuetan oharkabean pasatzen den funtsezko errealitate bat: konputazio-azpiegitura indartsurik gabe, ez dago AA bideragarririk. Konputatzeko gaitasuna baliabide estrategikoa bihurtu da. Ez da kasualitatea 2024an Sam Altmanek (OpenAIko CEO denak) konputazioa edozein txanpon baino baliotsuagoa izango litzatekeela esatea, “prozesatzeko gaitasuna da AA, eta, horrekin batera, ekonomia digital osoa bultzatzen duen motorra” azpimarratuz. Bestela esanda, kalkulu-potentzia da lehiakortasun ekonomikoaren oinarri berria. Industria prozesuak optimizatzeko, makinen mantentze-lanak iragartzeko edo datuetan oinarritutako osasun-zerbitzu berriak garatzeko AA aprobetxatu nahi duen euskal enpresa batek superkonputaziorako sarbidea beharko du. Azpiegitura teknologiko hori gabe, AAren ideiarik onenak promesetan geratzen dira.
Gaur, AAri buruz hitz egitea datuez eta kalkuluaz hitz egitea da. Ikasketa automatikoko algoritmoek datu-bolumen izugarrietan patroiak detektatuz ikasten dute, eta horrek milaka milioi eragiketa matematiko egitea eskatzen du. Ordenagailu konbentzional batek asteak edo hilabeteak beharko lituzke eredu aurreratu bat datu multzo handi batekin entrenatzeko; superkonputazio sistema batek ordu edo egunetan egin dezake. Zer da superkonputazioa? Termino errazetan, ordenagailu multzo erraldoiak dira —edo paraleloan lan egiten duten milaka prozesadoreren multzoak—, segundoko kalkulu-trilioiak egiteko gai direnak. Azpiegitura horiek (High Performance Computing edo HPC ere esaten zaie) edozein zerbitzari komunek eskaintzen duen kalkulu-ahalmena baino askoz handiagoa biderkatzen dute. Demagun farmako berriak aurkitzeko AA erabili nahi duen farmazia-laborategi bat: molekulen arteko elkarrekintzak eskala kolosal batean simulatu beharko ditu; edo AArekin haizearen iragarpena optimizatu nahi duen energia eolikoko enpresa bat: datu meteorologiko masiboak prozesatu beharko ditu. Kasu horietan guztietan, AA prestazio oso altuko superkonputazioarekin baino ez da posible.
Europak argi dauka. AAren apustu nagusia superkonputazioa da. Izan ere, Europako AAko fabrika berriek –berehala hitz egingo dugu horietaz– errealitate hori aitortu dute: zentro horietako gehienak superkonputazioan zentratzen dira AA bultzatzeko, teknologia kuantikoaren integrazioa gerorako utziz, heltzen denerako. Horrek ez du esan nahi Europak konputazio kuantikoaren berri ez duenik (badira proiektu pilotuak prozesadore kuantiko txikiak superkonputagailuetara konektatzen dituztenak), baina horrek esan nahi du hamarkada honetan AArako muskulua superordenagailu klasikoek ematen dutela. Laburbilduz, konputazio kuantikoak titularretan distira egiten duen arren, gure enpresen berehalako lehiakortasuna eskuragarri dagoen superkonputazio tradizionala ahalik eta gehien aprobetxatzearen mende dago.
"Europak argi dauka. AAren apustu nagusia superkonputazioa da"
Zorionez, Europak errealitate hori ulertu du eta neurri sendoak hartzen ari da. 2018an EuroHPC Enpresa Komuna sortu zen, EBren, estatu kideen eta bazkide pribatuen ekimen bateratua, kontinentea mundu mailako superkonputagailuen sareaz hornitzeko. Hasiera batean, EuroHPC-ren helburua superkonputazioaren abangoardian jartzea zen, batez ere ikerketa zientifikorako. Izan ere, azken urteetan punta-puntako superordenagailu europarrak zabaldu dira kalkulu zientifikoak egiteko (klima, genomika, astrofisika, etab.). Hala ere, 2024an aldaketa estrategiko bat eman zen: EBk erabaki zuen kalkulu-ahalmen hori ikerketa aplikatu, ekoizpen-sarearen eta enpresa-berrikuntzaren zerbitzura ere jarri behar dela. EuroHPCren araudia aldatu zen, hain zuzen ere, “Europako enpresa eta agente berritzaileen esku jartzeko EBren superkonputazioa, beren AA modeloak entrenatu ahal izan ditzaten”. Bestela esanda, EBko “AA fabrikak” sortzen dira: AAri eskainitako superordenagailu bat duten instalazioak, bere datu-zentroarekin eta zerbitzu espezializatuekin, ikerketa agenteak eta enpresek AA aplikatuen irtenbideak garatu ahal izateko.
EuroHPC AI Factories (AAko fabrikak) ekimena abiatu berri du Europak. Europako hainbat herrialdetan banatutako belaunaldi berriko superkonputazio-zentroen sare bat da, “leihatila bakartzat” hartuak, non ikerketa aplikatuko agenteak (zentro teknologikoak edo enpresetako ikerketako unitateak) eta enpresek, erraz eskura ditzaketen konputazio-baliabide aurreratuak, datuak eta laguntza teknikoa beren AAko proiektuetarako. Europako Batzordeak superkonputazioa, datuak eta giza talentua konbinatzen dituzten ekosistema dinamiko gisa deskribatzen ditu AAko fabrika horiek, abangoardiako AAko ereduak garatzeko eta bertako lehiakortasuna mantentzeko. Garrantzitsua: ez gara zientzia fikzioaz ari, ezta hamarkadetara begirako planez ere, garapen betean dauden proiektu zehatzez baizik. 2024ko abenduan, lehen zazpi AI Factories hautatu ziren, 1.500 milioi euroko inbertsio publiko-pribatuarekin, eta 2025eko martxoan beste sei iragarri ziren, guztira Europan zehar banatutako 13 zentro. Espainiar estatua (Bartzelonan), Italia, Finlandia, Luxenburgo, Suedia, Alemania, Grezia, Austria, Eslovenia, Bulgaria, Polonia eta beste hainbat estatutan aurreikusita daude, guztiak elkarrekin konektatuta, Europako estrategiaren bizkarrezurra osatzeko AAn. 2026rako, sare hori operatibo egongo da, eta, de facto, azpiegitura horretan lagunduko da eragin ekonomiko zuzena duen Europako AA garatzen.
Zer ekarpen egiten dute AAko fabrika horiek? Lehenik eta behin, konputazio masibo dedikatua: Batzordeak honela ulertzen ditu: “AA espezifikoen superordenagailuak, ikasketa automatiko azkarra ahalbidetuko dutenak, bereziki helburu orokorreko AA ereduak entrenatzeko, gaitasun informatiko esanguratsua behar dutenak”. Euskal enpresa batek munduko AA eredu aurreratuenak entrenatzeko erabiltzen den kalkulu-potentzia bera eskuratu ahal izango duela esan nahi du, berak HPC erraldoi bat ordaindu beharrik gabe. Bigarrenik, zentro horiek zerbitzu eta euskarri espezializatuak eskainiko dituzte: aholkularitza teknikoa, I+Gko lankidetza, garapen-tresna eta -ingurune optimizatuak... Hala, konpainia txikiek ere modu eraginkorrean aprobetxa dezakete superkonputazioa, HPCko adituen talde propioa behar izan gabe. Eta hirugarrenik, EuroHPC-k bermatzen du ahalmen hori aplikazio praktikoetara bideratuta egotea: oinarrizko ikerkuntzarako soilik erabiltzen diren superkonputagailu tradizionaletan ez bezala, AI Factoryak produktu eta zerbitzuetan eragina duten proiektuetan bideratzen dira. Horrek ekoizpen-sarera transferitzeko norabide estrategikoa adierazten du, inbertsio teknologikoa itzulera ekonomiko eta industria-lehiakortasun bihurtzea helburu duen filosofiaren aldaketa.
"2018an EuroHPC Enpresa Komuna sortu zen, EBren, estatu kideen eta bazkide pribatuen ekimen bateratua, kontinentea mundu mailako superkonputagailuen sareaz hornitzeko"
Guretzat detaile garrantzitsu bat: Bartzelonako BSC superkonputazioaren zentro publikoa lehen olatu honen parte da, eta MareNostrum 5 superordenagailua (EuroHPC sarekoa) zabalduko dute, estatuko AA fabrika gisa funtzionatzeko. Iturri batzuen arabera AI Factory bitartez MareNostrum 5 horren gaitasuna bikoiztu egingo da, munduko Top10an jarrita. Horrek prestazio handiko nodo bihurtuko du, estatu osoko enpresa eta zentroei irekia. Nire ustez Euskal Autonomia Erkidegoa adi egon behar da: Europako sare horretan parte hartzea, bai eskainiko dituzten zerbitzuak aprobetxatuz, bai etorkizunean azpiegituraren bat gertu kokatuz, erabakigarria izan daiteke ekonomia digitalean dugun posiziorako.
Saihestezina da Europako estrategia hori Estatu Batuetan nagusitu den ereduarekin alderatzea. Azken hamarkadan, erraldoi teknologiko gutxi batzuen abantaila konputazionalak markatu du AAko lidergoa mundu mailan. Amazon, Microsoft eta Google bezalako enpresek diru kopuru ikaragarriak inbertitu dituzte euren hodei eta superkonputazio azpiegitura propioak eraikitzeko, eta baliabide horien kontrola kontzentratzen dute. AA komertzialen aurrerapen gehienak (ahots-laguntzaileetatik hasi eta gomendio-sistemetaraino edo hizkuntza-ereduetaraino) enpresa horietako kalkulu-plataformetan egin dira. Kontzentrazio honek ondorio bat du: AAk sektore anitzetan aurrerapenak agintzen ditu, baina bere azpiegitura korporazio handien menpe dago, bere sarbidea zentralizatzen dutenak. Etorkizunaren gakoa ez da bakarrik AA bera, baizik eta bere boterea nork kontrolatzen duen. Hau da, konputazio boterea esku gutxitan dago, eta horrek menpekotasun teknologikorako arriskuak sortzen ditu eta, enpresa txikienentzat edo azpiegitura propiorik ez duten herrialdeentzat, gainditzeko zailak diren sarrera hesiak. Ez da kasualitatea kalkulu-potentzia etorkizuneko moneta dela aipatzea. Potentzia daukanak azkarrago berritu dezake eta irabazi ekonomiko gehienak jaso ditzake.
Europak beste bide bat hartzea erabaki du, lasterketa honetan atzean ez geratzeko. EuroHPC bezalako ekimenen apustua superkonputazio sare publiko eta lankidetzazkoa sortzea, garapen hori sektore pribatuaren esku bakarrik utzi beharrean. Helburua? Europaren burujabetza teknologikoa indartzea AAn, Europatik kanpo garatutako azpiegitura eta ereduekiko mendekotasuna murriztuz, eta kontinenteak AA fidagarria eta bere balioekin lerrokatua sortzeko duen gaitasuna indartuz. Batzordearen beraren hitzetan, Europa AAren kontinente bihurtu nahi da, azpiegitura egokia emanez. Ikuspegi horrek gure industriak zerbitzu publiko edo erdi-publiko gisa kalkulu-potentzia eskura dezakeela esan nahi du, modu eskuragarri eta seguruan. Beste era batera esanda, konputazio aurreraturako sarbidea benetan demokratizatzea, EAEn asmo on bat duen edozein start-up edo enpresa garatu ahal izan dezan, nahitaez kanpoko plataformetara jo beharrik gabe edo baliabide faltagatik mugatuta geratu beharrik gabe.
"AAren aroan, lehiakortasuna jada ez da soilik fabriketan, kapitalean edo langile kopuruan neurtzen; petaflop eta petabyteetan ere neurtzen da"
Europako eredu honek hainbat abantaila ditu. Alde batetik, hobeto babesten ditu gure enpresen datuak eta jabetza intelektuala, gure araudien mende dauden Europako azpiegituren barruan lan egin baitezakegu (bereziki garrantzitsua da osasun-sektorean, datuak sentikorrak baitira). Bestetik, lankidetza sustatzen du: Europako superkonputazio-zentroak sarean konektatuta daude, tokian tokiko unibertsitateei eta ikerketa-zentroei ere lotuta, eta berrikuntza arlo akademikoaren eta enpresa-arloaren artean dabilen ekosistemak sortzen dituzte. Eta, gainera, epe luzera, superkonputazioko inbertsio publiko hori autonomia estrategikoaren aldeko apustua da: Europak (eta EAE bezalako eskualdeek) teknologia eraikitzeko “zimenduak” etxean izatea bermatzen du, Silicon Valleytik inposatutako erabaki edo baldintzen menpe egon gabe.
Gure enpresentzat horrek guztiak ekintzarako dei urgentea izan beharko luke, baina baita aukera zirraragarria ere. EAEk, I+G aplikatuan, industrialean, energian, automobilgintzan eta mugikortasunean, fabrikazio aurreratuan edo biozientzietan dituen oinarri sendoekin, asko du irabazteko, baldin eta AAren iraultzari garaiz lotzen bazaio. Baina argi jokatu behar dugu: antolaketa, talentua eta ideiak ez dira nahikoa azpiegitura egokia ez badugu. Ziurtatu behar dugu gure enpresek lehen mailako kalkulu-potentzia hori eskura dezaketela.
Nire ustez, une erabakior baten aurrean gaude. AA oso azkar ari da aurrera egiten, negozio ereduak eraldatuz eta beste berri batzuk sortuz. Albiste ona da protagonista izateko gaitasuna dugula: talentua, ikerketa aplikatuko zentro erreferenteak, enpresa-ehun berritzailea, eta, orain, Europako ekimenei esker, munduko konputaziorik onena lortzeko aukera, momentuz EAEtik kanpo bada ere.
AAren aroan, lehiakortasuna jada ez da soilik fabriketan, kapitalean edo langile kopuruan neurtzen; petaflop eta petabyteetan ere neurtzen da. Teknikoa izan daiteke, baina oso gauza zehatza esan nahi du: zenbatzeko gaitasun handiagoa duenak bere aurkariek baino azkarrago garatu ahal izango ditu EIko produktu eta zerbitzu hobeak. Horregatik azpimarratzen dut: konputazio azpiegiturarik gabe, ez dago garapen ekonomiko posiblerik aurrerantzean. Albiste ona da garaiz gaudela etorkizun hori gure alde eraikitzeko. Europak AAko fabrikekin makineria martxan jarri du, ekonomia errealera bideratuz eta ez soilik ikerketara. Horrek atea irekitzen die EAE bezalako nazio berritzaileei.
Urgentzia benetakoa da —beste lurralde batzuk azkar mugitzen ari dira—, baina eraiki dezakegunarekiko ilusioa ere bai. Lortu dezagun EAE superkonputazioaren eta AA aplikatuaren adimen fabrika sare horretara igotzea. Saria ez da nolanahikoa: etorkizuneko ekonomian lehiakorrak izaten jarraitzea eta gure lurraldetik balio erantsi berri bat sortzea, gure ideiekin eta gure talentuarekin, eskura dugun teknologia onenean oinarrituta. Azken finean, iraultza digitalaren hurrengo olatuak euskal zigilua izan dezan eta denoi mesede egin diezagun ziurtatzea.